|
[[Ofbyld:Raban-Maur Alcuin Otgar.jpg|thumb|Hrabanus Maurus (links), ûndersteune troch Alkuin (midden), jout syn wurk oan Otgar fan Mainz (rjochts) – Ofbylde yn in manuskript fan Fuldense ± 830]]
{{Stavering}}
'''Ealwyn''' (yn it Angelsaksysk ''Ealhwine'', yn it Latyn: ''Alcuinus'', ( [[735]]-[[804]] ) '''fan York''', wie in Angelsaksyske gelearde en skriuwer út de [[8e ieu]]. Hy is ek wol bekend as '''Ealwyn fan Toers''', nei de stêd dêr't er ferstoarn is.
==Biografy==
Ealwyn waard om [[735]] berne yn de Ingelske stêd [[York (Ingelân)|York]], dêr wurke hy as bibletekaris en wie learling fan [[Etelbert fan York]]. Yn [[781]], tidens in reis nei Rome, kaam er yn [[Parma (stêd)|Parma]] de Frankyske kening [[Karel de Grutte]] tsjin, dy't Ealwyn frege om oan syn hof te kommen wurkjete wurkjen. Dat die hy yn [[782]] doe't er mei noch wat lânsmannenlânslju út Ingelân wei nei it Frankyske ryk kaam, wêrnei hy fan Karel de Grutte it behear krige oer ferskate abdijen (û.o. [[Troyes]] en [[Ferrières]]). Ek joech er ûnderrjocht oan Karel sels, en oan syn bern en besibben. Yn it gelearde selskip om Ealwyn hinne, droech hy de skúlnammeskûlnamme ''Flaccus'' (nei de foarneamde Romeinske dichter ''Quintus [[Horatius]] Flaccus'').
Tusken [[790]] en [[793]] keardegie Ealwyn yn opdracht fan Karel de Grutte in skoftlang werom nei syn bertelân, mar dêrnei ferbleau hy oant syn dea foarfêst op it Kontinintkontinint. Yn [[796]] waard him de abdij tabetrouwetabetroud fan Sint Martinus yn [[Toers]] (lykwolsal wie hy sels gjin muonts). Hy fierde in oantal wichtige feroarings yn, lykas de ferbeteringferbettering fan de tucht en yn it ûnderwiis. Ek boude hy in kreasekreaze bibleteek op, besteande út wichtige wurken fan oare bibleteken en syn bertestêd York, dy't er oerskreaunoerskriuwe litten hie.
Sûnt [[801]] wenne Ealwyn foaral yn Toers, wêr't hy him wijewijde oan de studzjestúdzje fan sawol profâneprofane as teologyske literatuer. HijHy hat in – lykwols nêt altyd omskreaun en fêst te stellen – rol spile yn de [[byldenstriidbyldestriid]], yn de opstelling fan in hersjoeneop 'en nij besjoene Bibeltekstbibeltekst en wierskynlik ek by de keizerkroaning fan Karel de Grutte. Oan him tankettankt it [[kristendom]] ek it op 'e nij besjen fan it [[Romeinsk Missaal]]. Uteinlik hat er syn ynfloed brûkt ta geunste fan de Frankyske missioneringmisjonearring ûnder de ûnderworpenûnderwurpen folken. Ealwyn ferstoarnferstoar yn Tours op [[19 maaimaaie]] [[804]].
==Literêr wurk en betsjutting==
Ealwyn wie de meast promininte persoan fan de [[Karolingyske renaissanserenêssânse]]. Hy brocht de [[Frankyske Ryk|Franken]] yn kontactkontakt mei de [[Latyn]]ske kultuer dy't yn Ingelân noch bestie. Fan grutte betsjutting hat syn rol west yn it ferspriedefersprieden fan wat der noch oan literatuer bestie út eardere tiden. OorspronkelijkOarspronkelik zijnbinne zijnsyn eigenwurken werken nietnet, maarmar zese hebbenhawwe juistkrekt totas doel gehadhân om de verbreidingfersprieding vanfan kennis te bevorderenbefoarderjen. As de minister fan ûnderwiis ûnder Karel de Grutte hat Ealwyn soarge foar it behâld fan de [[Epistola_de_Litteris_Colendis|literêre boarnen]], foar de organisaasje fan skoalenskoallen, en foar it nei in heger nivo bringen fan it ûnderrjocht. Sadwaande ishat hy sûnder twifelgrif de wichtigstewichtichste skakelskeakel west tusken yn de ûntwikkeling fan it ûnderwiis (en dêrtroch fan de wittenskip), fan [[Kassiodorus]] en [[Isidorus fan Sevilla]] oant'een mei de bloeitiid fan de [[skoalestyk]].
Fan Ealwyn binne in oantal bibelkommentaren bewarebewarre bleaun. Syn haadwurk is lykwols '''''De fide sanctae et individuae Trinitatis''''', in teologysk wurk oer it mysterymystearje fan de [[Trije-ienheid]], dat foaral linet op [[Augustinus|Augustinus fan Hippo]]. Syn ienige wurk op it mêd fan tematyske wiisbegearte is in boek oer de siel, '''''De animae ratione''''', dat alyksa foar in grut part beynfloedzjebeynfloede is troch Augustinus. FierderFierders binne fan him om-ende-by 300 brieven bekend dy't utseinútsein de wittenskiplike ynhâld, ek in wichtige boarnboarne binne foar usús histoaryske kennis fan dat tiidrek. Fan syn hân binne ek noch in oantal gedichten, û.o. '''''De cucullo''''', (''Oer de Koekoek''), en ferskate skoalehânboekenskoallehânboeken, wêrfan û.m. oer stavering, dialectica en retorica bewarebewarre bleaun binne.
Op syn namme stean in samling fraachstikken en tinkoefeningen 'om it ferstân fan de jeugd te skerpen'. Dêrûnder wienen guon dy't ek hjoed noch populêr binne, lykas de bekende fraach oer de koal, de geit en de wûlfwolf.
| 