Fjetnamoarloch: ferskil tusken ferzjes

De '''Fietnamkriich''' of '''Fietnamoarloch''', wie in wapene konflikt yn it tiidrek fan de [[Kâlde Kriich]]. It konflikt foel foar yn [[Fietnam]], [[Laos]], en [[Kambodja]] fan [[26 septimber]] [[1959]] ôf oant [[30 april]] [[1975]]. De kriich waard útfochten troch it [[kommunisme|kommunistyske]] [[Noard-Fietnam]], stipe troch har kommunistyske bûnsmaten, en de regearing fan [[Súd-Fietnam]], stipe troch de [[Feriene Steaten]] en oare anty-kommunistyske naasjes. De Fietnamkriich wie de earste kriich dy't op de tillevyzje te sjen wie. It wie ek de earste kriich dêr't oer de hiele wrâld mânsk tsjin protestearre waard.

 

== Oanlieding ==

It eardere [[Yndo-Sina]] (Fietnam, Laos en Kambodja) wie sûnt healwei de [[19e ieu]] ûnder [[Frankryk|Frânsk]] bestjoer oant de [[Twadde Wrâldkriich]] dêr in ein oan makke. Yndo-Sina waard troch de [[Japan|Japanners]] beset en yn dy tiid ûntstie in fersetsbeweging, de ''"Fietminh"'' neamd besteande út nasjonalistyske kloften dy't harren krêften bondelen. Dizze beweging dêr't [[Ho Tsji-Minh]] de grutte lieder fan wie, rjochte harren ynearsten tsjin de Japanners en letter ek tsjin de Frânsken doe't dy nei de Japanske kapitulaasje werom kearden (sjoch: de [[Frânsk-Fienameeske kriich]]). De [[Feriene Steaten]] waard yn dizze kriich belutsen doe't sy de Frânsken militêre stipe joegen. De akkoarden fan Geneve, in fredesferdrach makke yn july [[1954]] in ein oan dizze kriich. De koloniale hearskippij fan Frankryk oer Yndo-Sina einige, Laos en Kambodja waarden selsstannich en Fietnam ferparte yn twa tiidlike sônes (skiedsline de 17e breedtegraad). Ek wied er ôfpraat dat yn [[1956]] yn hiel Fietnam ferkiezings hâlden soenen wurde.

 

Al gau die bliken dat de Feriene Steaten gjin fertrouwen hienen yn it fermogen fan de regearings yn Kambodja, Laos en Súd-Fietnam om op eigen krêft it fierder opkringen fan de kommunisten tsjin te hâlden. Dêrom waard de [[SEATO]] oprjochte mei as doel de ûnôfhinklikens fan dizze lannen garandearre te kinnen. Wylst de Amerikanen oan Súd-Fietnam stipe taseinen, beloofde [[Sina]] it noarden help by it werstel fan de ynfrastruktuer. Yn oktober 1955 waard yn it suden in referindum hâlden dêr't de befolking har yn útspruts foar ferfangen fan it regear fan [[Bao Dai]] troch syn premier [[Ngo Dinh Diem]], dy't in diktatuer festige. De Noard-Fietnameeske regearing krong oan ta útfiering fan de yn de ''Geneefske akkoarden'' bepaalde ferkiezings sadat Fietnam wer ferienige wurde koe. Troch Ngo Dinh Diem waarden de Noardfietnameeske foarstellen lykwols hieltyd ôfwiisd ûnder it mom dat frije ferkiezings yn noarden ûnder de kommunisten net mooglik wie.

 

Fan [[1959]] ôf besiket Noard-Fietnam it rezjym yn Súd-Fietnam te fal te bringen troch it suden yn tanimmende mjitte te ynfiltrearen. It rezjym fan Diem ropt lykwols sels ek in protte ferset op by de befolking. Boeren fersette harren tsjin twongen ferhuzings nei fersterke doarpen, dêr't sy tsjin kommunistyske ynfiltraasje beskerme wêze soenen, mar ek better kontroleare wurde kinne. De ûnrêst yn Súd-Fietnam rint hieltyd fierder ta. Op [[20 desimber]] [[1960]] rjochtsje Súdfietnameeske gueriljastriders it Fietnameeske Nasjonale Befrijingsfront ([[Fietnameeske Nasjonale Befrijdingsfront|NLF]]) op, dy't meastentiids de ''Fietkong'' neamd wurde en dat troch de Noardfietnameeske kommunisten stipe waard. Troch de Amerikaanske presidint [[Eisenhouwer]] wurdt dêrom noch mear help stjoerd yn de foarm fan militêre en ekonomyske stipe. Dizze situaasje hie in oantal ynsidinten as gefolch, wêrûnder de foarfallen rûn de golf fan Tonkin, dy't úteinlik de direkte oanlieding foar de kriich wurde soe.

 

Nei in kommunistyske mortieroanfal op de Amerikaanske loftmachtbasis yn it Súdfietnameeske [[Pleikû]], joech presidint [[Johnson]] yn febrewaris [[1965]] it befel Noard-Fietnam te bombardearjen. Yn maaie arrivearren de earste grûntroepen yn Súd-Fietnam, dêr't it tal tsjin de ein fan it jier fan oanwaakse wie ta 180.000. It meastepart fan de soldaten die mei as frijwilliger, mar dat oandiel soe gau ferminderje doe't de kriich eskalearre. It optreden fan de Amerikaanske presidint wie wifeljend. Hy woe de kriich winne, mar sûnder neidielige politike gefolgen. De bombardeminten dêr't hy opdracht foar joech (sawol yn Noard- as Súd-Fietnam), kostje in protte slachtoffers ûnder de boargers. Fierder spile mei dat de Fietkong hieltyd hurder werom begûn te fjochtsjen neigeraden dat it tal bombardeminten tanomd. It die bliken dat in loftkriich allinnich net genôch wie. Tsjin in fijân dy't oeral oanwêzich is en himsels sûnder probleem fermomme koe as boarger is it dreech fjochtsje.

 

 

De resultaten wienen min en ein 1968 begûn it saneamde [[Tet-offinsyf]] fan de NLF en Noardfietnameeske troepen op de ferneamste stêden en bases yn Súd-Fietnam. De Amerikaanske ferliessifers rûnen op. It Tet-offinsyf soe it kearpunt yn de kriich wurde. Foar dat offinsyf foarfoel hienen de Amerikanen it idee dat in oerwinning op de Noardfietnamezen mooglik wie, dêrnei waard allinnich noch mar neitocht op hokker wize weromlûken sûnder gesichtsferlies mooglik wie. Het Tet Offinsyf makke in ein oan de eskalaasje fan de Fietnamkriich en foarme it begjin fan de besikings fan Amearika om har werom te loken út de kriich. Presidint Johnson ferkleare dat hy ree wie om fredesbesprekkings te hâlden mei de Fietkong en dat er him net wer ferkiesber stelle soe foar de presidintsferkiezings fan dat jier.

 

== Neisleep ==

 

[[an:Guerra de Bietnam]]