|
[[Ofbyld:Seven United Netherlands Janssonius 1658.jpg|thumb|300px|rightt|Oersichtskaart fan de Republyk, fan [[Johannes Janssonius]]; út syn samling ''Belgii Foederati Nova Descriptio'', [[Amsterdam]] [[1658]]]]
De '''Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen''' ([[Latyn]]: ''Belgica Foederata'') is de namme fan de sân provinsjes yn [[de Nederlannen]] dy't harren fan [[1568]] ôf yn de [[Tachtichjierrige Kriich]] ûnôfhinklik makken fan it Habsburgske ryk. De [[republyk]] bestie oant [[1795]], doe't erdy oan it begjin fan de [[Frânske tiid]] ferfongen waard troch de [[Bataafske Republyk]], en letter part waard fan it [[Frânske Keizerryk]].
== Skiednis ==
=== Untstean ===
[[Ofbyld:Willem of Orange by Adriaen Thomasz Key.jpg|thumb|left|120px|''Willem fan Oranje'']]
DeIt besikingenbesykjen fan de hearsker fan de [[Nederlannen|Nederlânske gewesten]] [[Filips II fan Spanje|Filips II]] om it [[absolutisme]] te festigjen en de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] as ienige godstsjinst tasteanta te littenstean, late yn [[1568]] ta in wapene opstân ûnder lieding fan [[Willem fan Oranje]], de saneamde [[Tachtichjierrige Oarloch]]. Kearn fan it ferset wienen fan [[1572]] ôf [[Hollân]] en [[Seelân]]. Mei de [[pasifikaasje fan Gint]] (1576) krige de opstân in mear algemien karakter. De ienheid tusken de Nederlânske gewesten rûn lykwols skea op troch it ta stân kommen fan de [[Uny fan Utert]] en de [[Uny fan Atert]] yn [[1579]].
Yn [[1581]] swarden de feriene gewesten yn de Uny fan Utert Filips II ôf as lânhear dêr't de kym mei lein waard foar de skuorring fan de Nederlannen. Nei de ôfswarring waard besocht om in [[Frankryk|Frânske]] prins, de hartoch fan Anjou as soeverein foarst oan te lûken, wylst yn Hollân en Seelân in protte oan [[steedhâlder]] Willem fan Oranje de soevereiniteit opdrage woenen. Nei de moard op Oranje yn [[1584]] waard earst noch steun socht by keninginne [[Elizabeth I fan Ingelân|Elizabeth I]] fan Ingelân, mar sûnt it fertrekfuortgean fan har fertsjintwurdiger út de Nederlannen, [[Leicester]] (1587) wienen de gewesten feitlik in [[republyk]]. Tanksij de militêre súksessen fan [[Maurits fan Oranje|Maurits]] en [[Freark Hindrik fan Oranje Nassau|Freark Hindrik]], de soannen fan Willem fan Oranje, koe de Republyk har grûngebiet konsolidearje. By de [[Frede fan Munster]] (1648) erkende Spanje de ûnôfhinklikens fan Nederlân, dat fan dat stuit ôf ek formielformeel losmakke waard fan it Dútske Ryk.
=== Steedhâlders en steedhâlderleaze tiidrekken ===
[[Ofbyld:Johan de Witt - Caspar Netscher.jpg|thumb|right|120px|''Johan de Witt'']]
UnderYn it tiidrek fan de Republyk bestie in skerpe tsjinstelling tusken de steedhâlders en de patrisyske (Hollânske) reginten (fan oarsprong grutkeaplju), dy't it twa kear slagge it stedhâlderskip (útsein yn Fryslân) wisten ôf te skaffen: yn 1650 nei de dea fan Willem II en yn 1702 nei de bernleaze dea fan Willem III. Oan it earste steedhâlderleaze tiidrek, dêrdoe't de lieding oer de Republyk feitlik yn hannen fan by [[Johan de Witt]] berêstewie, kaam in ein yn [[1672]], doe't der sprake wie fan in needsituaasje. De Republyk waard dat jier fan alle kanten bedrige en ûnder druk hjirfan waard [[Willem III fan Oranje|Willem III]] ta steedhâlder ferheft. Willem III, dy't yn [[1688]] teffens op de [[Feriene Keninkryk|Ingelske]] troan kaam, waard lieder fan in ynternasjonale koalysje fan lannen dy't de [[Frankryk|Frânske]] hegemony yn Jeropa bestridebestried yn de ([[Njoggenjierrige Oarloch]], [[Spaanske Suksessyoarloch]]).
It twadde steedhâlderleaze tiidrek einige yn [[1747]], doe de Fryske steedhâlder, [[Willem IV fan Oranje-Nassau|Willem IV]], ek wer as gefolch fan bûtenlânske driging ta (erflik) steedhâlder fan alle gewesten en kaptein-generaal en admiraal-generaal fan de striidkrêften útroppen waard.
=== De Gouden Ieu ===
Yn de [[17e ieu]] belibbe de Republyk in bloei sûnder wjergea op polityk en ekonomysk mêd. In skoft lang wie it de grutste maritime moogendheidsteat fan de wrâld, mei admiraals as [[Maarten Tromp]] en [[Michiel Adriaenssoan de Ruyter|Michiel de Ruyter]]. Earst yn de rin fan de [[18e ieu]] ferlear sy stadichoan dy posysje oan [[Feriene Keninkryk|Ingelân]], dêr't Nederlân fjouwer seeoarloggen mei fierde (sjoch: de [[Ingelsk-Nederlânske Oarloggen]]). De Hollânske en Sieuske stêden, al yn de Boergondyske tiid sintra fan hannel en skipfeart, kamen ta grutte bloei, fral ek troch de ûntwikkeling fan it koloniale ryk ([[Feriene Eastynjeske Kompanjy]] en [[Feriene Westynjeske Kompanjy]]).
Nederlân liet yn dat tiidrek ek in bloeiend geastlik libben sjen, mooglik makke troch de relative ferdraachsumens dy't hjir hearske, nettsjinsteande de befoarrjochte posysje fan de [[Nederlânske Herfoarme Tsjerke|Grifformearde Tsjerke]], wêryn sûnt de [[Synoade fan Dordrecht]] de ortodoksy triomfearre. Ek de keunsten (benammen de skilderkeunst) en wittenskip bloeiden.
De [[18e ieu]] joech op sawat alle gebieten in tanimmend ferfal te sjen. Wol koe Amsterdam, fanwege de grutte rykdommen dy't yn de foarrige ieu fersammelesammele wie, noch in grutte rôlerol spylje as finansjeel sintrum fan de doetiidske wrâld.
=== De ein fan de Republyk ===
Yn de twadde helte fan de [[18e ieu]] krongen de ideeën fan de [[Ferljochting]] troch yn Nederlân, wat ynde polityk opsjochoanbelanget it ûntstean fan de [[Patriotten|Patriottenbeweging]] ta gefolch hie. De Republyk waard ferskuorreferskuord troch hevige partijtwisten, dêr't de patriotten hieltyd mear de winnende hân yn krije soene, oant yn [[1787]], in ynfal fan [[Pruisen|Pruisyske]] troepen, te help roppen troch prinses Wilhelmina (in suster fan de kening fan Pruisen), in restauraasje fan it steedhâlderlik gesach ta gefolch hie. Lykwols makke de ynfal fan de [[Frankryk|Frânsken]] yn [[1795], in ein oan de Republyk (sjoch: de [[Frânske tiid]]).
== Yndieling ==
| 