Sûkereiplanten (skaai): ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
oanf fan nl: |
No edit summary |
||
Rigel 1:
{{wurk}}
[[Ofbyld:CichoriumIntybus-bloem-kl.jpg|thumb|
[[Ofbyld:Sûkereifabryk Twizel 1900.jpg|thumb|''Personiel fan sûkereifabryk yn Twizel, ±1900'']]
[[Ofbyld:Sûkereidroegerij J. Annema, Ikkerwâld 1904.jpg|thumb|''Sûkereidroegerij J. Annema, Ikkerwâld 1904'']]
'''Sûkerei''' (''Cichorium'') is in [[geslacht (biology)|geslacht]] út de [[kompositefamylje]] (''Compositae'' of ''Asteraceae''). Ta dit geslacht hearre [[wytlof]] en [[andyvje]].
Line 6 ⟶ 9:
De jonge sûkereiblêden kinne yn de maitiid brûkt wurde yn salades, mar se smeitsje tige bitter. Mei [[Peaske]] waarden de blêden wol iten by bret laam.
== Skiednis fan de sûkereitylt yn Fryslân ==
De '''Sûkereitylt''' begûn yn [[Fryslân]] yn de [[18e ieu]]. It wie it tiidrek dat kofje hieltyd djoerder waard troch oarloggen en blokades dêroan anneks. Opmerklik is dat de tylt fan dizze plant nei de delfal fan [[Napoleon]], dat nei it ferdwinen fan hannelsblokkades, krekt mear opgong makke.
De sûkereitylt waard yn Fryslân propagearre troch [[Petrus Adrianus Bergsma|P. A. Bergsma]] en dûmny [[Johannes Henricus Niewold|J. H. Niewold]]. De sûkereitylt naam meastal net mear as trije persint fan it boulân yn, fral yn [[It Bildt]], [[Ferwerderadiel]], [[West-Dongeradiel]] en [[Dantumadiel]]. Dochs wie it de hiele 19e ieu 75 - 95 % fan de Nederlânske produksje.
De sûkereitylt fergrutte de wolfeart fan de lytse boeren en foaral dy fan arbeiders: mei perseelsjebou koene sy de wurkkrêft fan harren húshâldings benutsje.Fabrikanten joegen wol foarskotten op de rispinge, mar it minste risiko joech it gebrûk fan los lân yn dielpacht: it risiko wie dan spraat en de ferbou koe regele wurde neffens de wikseljende prizen, dy't troch de bûtenlânske merk diktearre waard.
De fabriken kochten de wiete woartels, ferwurken dy yn de iest en de branderij en ferstjoerden it einprodukt as kofjesurrogaat meast nei [[Ingelân]] en [[Dútslân]].
==Soarten==
Line 11 ⟶ 23:
*[[Wylde andyvje]] (''Cichorium pumilum'')
*[[Wylde sûkerei]] (''Cichorium intybus'') mei kweekte rassen
== Keppeling om utens ==
*[http://www.mavodesaad.nl/gs/dantumadeel%20toen%20en%20nu/cichorei/cichorei.htm Oer sûkerei en it sûkereimuseum Damwâld, mei foto's.]
*[http://www.desukerei.nl/ Hiemside fan De Sûkerei Damwâld]
{{boarnen|boarnefernijing=
{{EvF|Cichorei}}
* [http://www.kennisakker.nl/kenniscentrum/handleidingen/tylthânlieding-sûkerij] Tylthânlieding fan sûkerij
}}
[[Kategory:Asteraceae]]
[[Kategory:Lânbou]]
[[Kategory:Dantumadiel]]
[[Kategory:Dongeradiel]]
[[Kategory:Ferwerderadiel]]
[[ar:هندباء برية]]
| |||