De '''hystekrêft''' ( '''hk ''', Nederlânsk symboal '''pk ''', ek meast yn Fryslân brûkt) is in âlde [[Natuerkundige ienheid|ienheid]] fan [[fermogen (natuerkunde)|arbeidsfermogen]], dêr't it gebrûk fan sûnt [[1978]] - by de ynfiering fan it [[SI-stelsel]] - wetlik net mear tastien is. It wie iit arbeidsfermogen dat in trochsneed [[hynder]] langeoer in lang skoft tiid leverje koe. De oantsjutting ''hynstekrêft'' is betizend, want it is net in ienheid fan [[krêft]] mar fan [[motorfermogen|fermogen]]. De Ingelske namme ''horsepower'' (symboal '''HP''') jout dy betizing net. ▼{{wurk}}
▲De '''hystekrêft''' ('hk', Nederlânsk symboal '''pk''', ek meast yn Fryslân) is in âlde [[Natuerkundige ienheid|ienheid]] fan [[fermogen (natuerkunde)|arbeidsfermogen]], dêr't it gebrûk fan sûnt [[1978]] - by de ynfiering fan it [[SI-stelsel]] - wetlik net mear tastien is. It wie i arbeidsfermogen dat in trochsneed [[hynder]] lange tiid leverje koe. De oantsjutting ''hynstekrêft'' is betizend, want it is net in ienheid fan [[krêft]] mar fan [[motorfermogen|fermogen]]. De Ingelske namme ''horsepower'' (symboal '''HP''') jout dy betizing net.
De hynstekrêft hat gjin ynternasjonaal oerienkaam symboal.
== Definysje ==
De Skotske útfiner [[James Watt]] definiearre de hynstekrêft om [[1770]] hinne as ''33000 foot-pounds per minute''. Dat is it fermogen fan in wurkhynder om 150 kilogram yn ien minút 30 meter op te hisen. Dat
:<math>1 pkhk = \frac{mgh}{t} = \frac{150 * 9,81 * 30}{60} = 736 \!</math> [[watt (ienheid)|watt]]
De hynstekrêft waard ek definiearre as it fermogen dat nedich is om in lêst fan 75 kilogram yn'e stap te hisen (dat wol sizze mei in faasje fan 1 meter de sekonde, of 3,6 kilometer de oere). Dat by in [[falfersnelling]] fan 9,81 m/s² jildt it fplgendefolgende:
:<math>1 hk = 75 kg * 1 \frac{m}{s} * 9,81 \frac{m}{s^2} = 736 \!</math> watt
Dy wearde is lyk oan wat letter yn Ingelân ''metric horsepower'' neamd waard.
1 pkhk komt dus oerien mei likernôch 0,736 [[Kilowatt|kW]], en 1 kW mei sa'n 1,359 pkhk.
It fermogen fan [[stoommasine]]s en letter ek dat fan [[Motor|motoaren]] waard eartiids yn hk's jûn. Mar de hk (en alle oare nasjonale oantsjuttings foar hynstekrêft, sa as HP (''horse power''), PS (''Pferdestärke'') en ch (''cheval vapeur'')) binne tsjintwurdich ferfongen troch de [[SI-ienheid]] [[Kilowatt|kW]] (kilowatt), hoewol't yn adfertinsjesadvertinsjes foar en yn it generaal de term hk noch altyd brûkt wurdt.
=== Ynternasjonaal ===
== Ferskillende manieren fan mjitten ==
[[Ofbyld:Motorplaatje met het vermogen in E.P.K..JPG|thumb|Fan âlde Nederlânske motoren wurdt it fermogen geregeldwei jûn yn E.P.K.]]
* '''APKAHK''' it asfermogen
:wurdt metten oan de bûten it wurktúch stekkende as (as- of rimfermogen)
* '''DIN pkhk''' ([[DIN|Deutsches Institut für Normung]])
: dat wurdt metten neffens normblêd DIN 70020, mei oansletten helpapparatuer, sa as luchtfilter, wetterpomp, fintilatorfentilator, brânstofpomp, ynspuitpomp, ûnbelêste dynamo, útlitsysteem ensaf.
* '''EPKEHK''' it effektive fermogen, dat op de proefstân metten wurdt oan it driuwtsjil as krukas. It ûntstiet út it ynwendich fermogen dêr't alle wriuwingsferliezen fan ôflutsen binne <ref>[http://www.vastec.be/VASTEC07/VASTECNL/CHIPTUNING/chiptuningalgemeen1.htm www.vastec.be]</ref>
* '''IPKIHK''' it ynwendich- of yndikateurfermogen
:DitDat is hetit theoretischeteoretyske, doortroch de binnendruk opgebouwdeopboude, vermogenfermogen dat op de cilindersilinder tijdensby de gasexpansiegasekspânsje ontstaatûntstiet. DitIt vermogenfermogen kankin nietnet gemetenmetten wordenwurde, maarmar wordtwurdt berekendberekkene viafia hetit [[indicateurdiagramyndikateurdiagram]]. HetIt vermogenfermogen vanfan stoomzeeslepersstoomseeslepers werdwaard veelalfaak uitgedruktjûn inyn 'ipk'
* '''NPKNHK''' it nominaalfermogen
* '''SAE pkhk''' ([[Society of Automotive Engineers]])
:ditdat wordtwurdt gemetenmetten inyn de EngelseIngelske definitiedefinysje vanfan pkhk aanoan hetit vliegwieldriuwtsjil, zondersûnder de hulpapparatuurhelpapparatuer, waardoorsadat de waardewearde veelbot hogerheger ligtleit danas inyn DIN pkhk's
De opgaveopjefte vanfan hetit vermogenfermogen wordtwurdt doortroch bedrijvenbedriuwen meestalmeast zosa gunstiggeunstich mogelijkat voorgesteld.kin Somsfoarsteld. sprakDer menwaard ookwol welpraat vanfab 'verkoopferkeap-pkhk's'. HetIt vermogenfermogen vanfan auto's en motorfietsenmotorfytsen werdwaard ookek inyn pkhk's uitgedruktútdrukt, maarmar de opgegeven getallen kondenkoenen dus misleidend zijnferriffelje. AlsAt menit hetfermogen vermogenfuort direct aanoan de krukas meetmetten wurdt, zalsil hetde vermogenwearde hogerheger uitvallenútfalle danas alsby menmjitting het aanoan de wielen meettsjillen of alsat motorende wordenhelpapparatuer ontdaandy't vantroch de hulpapparatuur,motor oandreaun wurdt der ôfhelle wurdt zoals( de [[dynamo]], [[versnellingsbakfersnellingsbak]], hydraulischehydraulyske pompen en andere zaken die extra door de motor worden aangedreven). DaarnaastFierders kankin de motor opsa eensekuer zeerôfsteld gunstige manier zijn afgesteld,wêze waardoordat menit hetmeaste meestefermogen vermogenmetten meetwurdt.
== Keppeling om utens ==
| 