[[Ofbyld:Kitchen hatchet full view.jpeg|thumb|''Bile'']]
In '''bile''' is in swier stik [[ark]] mei in sneed om te kappen en te kliuwen.
[[Fûstbile]]n hearre ta it âldst bekende ark en gean werom op de [[paleolitikum|iere stientiid]]: de âldsten wurde rûsd op 2,5 miljoen jier. Se waarden makke troch splinters fan in stien ôf te slaan wêrtroch't in skerpe râne ûntstie. Sokke bilen koenen ek brûkt wurde as [[mes]] of skrabber. Ut de [[mesolitikum|midden stientiid]] binne de earste bilen bekend dy't oan stâlen fêstmakke waarden. HjirmeiDêrmei kin in gruttere krêft útoefene wurde dêr't de brûker mei in lichtere bile troch wurkje kin en minder gau wurch wurdt. De bilen út de [[neolitikum|nije stientiid]] wienen soms moai gled slipe stienen bilen fan [[fjoerstien]] of oare stiensoarten. Yn de [[kopertiid]], oan de ein fan de [[neolitikum|nije stientiid]] waarden ek yn [[koper (elemint)|koperen]] jittengetten bilen makke mei deselde flakke foarm as de stienen bilen. De bekende [[iismummy]] [[Ötzi]] hie sa'n bile, dêr't de [[kling]] fan foar 99% út koper bestietbestie. Yn de [[brûnstiid]] gie men oer op [[brûns]], dat duorsumer en makliker te jitten wie as koper, en waard de foarm fan de bile hieltiten fierder ferbettere. DizzeDy bilen liken hieltiten minder op harren stienen foarrinders. De folgjende stap wie it smeien fan bilen fan [[Izer (elemint)|izer]] en [[stiel (metaal)|stiel]].
Bilen wurde brûkt as ark foar it bewurkjen fan hout [[houtbewurking]] of as [[gefjochtswapen|wapen]] en soms foar beide doeleinen tagelyk (lykas de bilen út de [[brûnstiid]]). In keukenbyltsje wurdt yn in soad húshâldingen brûkt foar bygelyks it lyts hakkenhakjen fan oanmak en it slachtsjen fan hinnen.
Foar it omkappen fan beammen binne swiere bilen mei lange stâlen wenst, foar it kappen fan grutte blokken brânhout lichtere bilen lykas bygelyks in [[kleaubile]]. En danDan is der noch de [[Dissel (houtbewurking)|dissel]], in bile wêrby't de bilekopmei in fearnslach draaiddraaide isbilekop dy't brûkt wurdt om bygelyks holtes út te hakken.
Bilen dy't as wapen ornearre binne binne meastentiids lichter, omdat by it gefjocht snelheidfluggens fan belang is. Bekende [[striibilestriidbile]]n út de skiednis binne de stienen [[hammerbile]]n út de [[neolitikum|nije stientiid]], de ''francisca'', in smytbile dy't troch de [[Franken]] brûkt waard, of de [[tomahawk (bile)|tomahawk]] fan de Noard-Amerikaanske [[yndianen]].
In bysûnder gefal is de bile dy't yn de [[Midsieuwen]] en dêrnei troch [[skerprjochter]]s brûkt waard, om minsken te ûnthalzjen.
