Eastamelânsk: ferskil tusken ferzjes
Content deleted Content added
No edit summary |
L red hiele side + oanf |
||
Rigel 1:
{{Universele ynfoboks taal
It '''Eastamelânsk''' is de foarm fan it [[Amelânsk]], sa't dat sprutsen wurdt op it diel fan [[it Amelân]] dat beëasten de [[Ballumerbocht]] leit, dus yn 'e doarpen [[Nes]] en [[Bueren]] en omkriten. It ûnderskiedt him fan it nau besibbe [[Westamelânsk]] troch in stikmannich ferskillen yn útspraak.▼
| namme = Eastamelands
| oare namme(n) =
| eigen namme = ''Oast-Amelands''
| lânseigen yn = [[Nederlân]]
| tal sprekkers = ? <small>(gjin gegevens)</small>
| skrift = [[Latynsk alfabet]]
| taalfamylje = ● [[Yndo-Jeropeeske talen|Yndo-Jeropeesk]]<br> ● [[Germaanske talen|Germaansk]]<br> ● [[Westgermaanske talen|Westgermaansk]]<br> ● [[Súdwestgermaanske talen|Súdwestgermaansk]]<br> ● [[Nederfrankysk-Nedersaksyske talen|Nederfr.-Nedersaks.]]<br> ● [[Nederfrankyske talen|Nederfrankysk]]<br> ● [[Hollânsk]]<br> ● [[Hollânsk-Fryske mingdialekten|Hollânsk-Frysk]]<br> ● [[Amelânsk]]<br> ● '''Eastamelânsk'''
| dialekten = gjint
| offisjele status=
| erkenning as minderheidstaal =
| ISO 639-1 =
| ISO 639-2 =
| ISO 639-3 =
}}
▲It '''Eastamelânsk''' is de foarm fan it [[Amelânsk]], sa't dat sprutsen wurdt op it diel fan it [[Fryslân|Fryske]] [[Waadeilân]] [[it Amelân|Amelân]] dat beëasten de [[Ballumerbocht]] leit, dus yn 'e doarpen [[Nes (It Amelân)|Nes]] en [[Bueren (It Amelân)|Bueren]] en omkriten. It ûnderskiedt him fan it nau besibbe [[Westamelânsk]] troch in stikmannich ferskillen yn útspraak.
==Utspraakferskillen==
Sa wurde de wurden "âld", "kâld", "hout", "sâlt" en "hûd" yn it Eastamelânsk skreaun en útsprutsen wurde as ''òòd'', ''kòòd'', ''hòòt'', ''sòòt'' en ''hööd'', en yn it Westamelânsk as ''oäd'', ''koäd'', ''hoät'', ''soät'' en ''huud''. (De ''òò'' [ɔ.ǝ] is de ô fan "rôt" mar in bytsje [[twaklank|diftongisearre]]; de ''öö'' [ʌ:] is de klank fan it [[Frânsk]]e ''l'heure''; de klank ''oä'' [o.ɛ] wurdt útsprutsen as de o fan "bok" folge troch e fan "pet"; en ''uu'' [y:] is de ú fan "drúf".)
==Ferklearring foar de dialektferskillen==
▲Sa wurde de wurden "âld", "kâld", "hout", "sâlt" en "hûd" yn it Eastamelânsk skreaun en útsprutsen wurde as "''òòd''", "''kòòd''", "''hòòt''", "''sòòt''" en "''hööd''", en yn it Westamelânsk as "''oäd''", "''koäd''", "''hoät''", "''soät''" en "''huud''". Fierders bestiet der in ferskil by guon ferlytsingsfoarmen, lykas "doarpke", "koke" en "pylkje", dêr't it Eastamelânsk "''dörpje''", "''koetje''" en "''pieltje''" foar jout en it Westamelânsk "''dörpke''", "''koeike''" en "''pielke''". Ek guon útgongen ferskille, bygelyks de útgong "-aasje". Wurden as "federaasje" en "alteraasje" wurde yn it Eastamelânsk "''federaasje''" en "''alteraasje''", en yn it Westamelânsk "''federase''" en "''alterase''". Ferskillen yn it [[leksikon]] komme ek foar, mar net in protte. It meast opfallend yn dat ferbân is it typysk Eastamelânske wurd "''hèèt''" ("heit"), wylst "''fader''" yn beide subdialekten bestiet.
De dialektferskillen op it Amelân binne te ferklearjen út it feit dat de lju út it [[Nederlânsk-Herfoarme Tsjerke|herfoarme]] westen en it [[roomsk-katolisisme|roomsk]]e easten fan it eilân foarhinne grutdiels byinoar lâns libben. In trêde [[religy|denominaasje]] waard op it eilân foarme troch de [[minnisten]], dy't ek mear yn it westen konsintrearre wiene. Hoewol't der tusken de herfoarmden en de minnisten soms wol houliken sletten waarden, wie dat tusken dy beide [[protestantisme|protestantske]] groepen en de roomsen ûntinkber. Sa bestie der dus net in protte ûnderling kontakt, en ûntstiene der twa subdialekten.
Hoewol't de [[religy|religieuze]] skieding hjoed de dei amper noch in rol spilet, hat him ûnderwilens in beskaat [[kultuer]]ferskil tusken de beide befolkingsgroepen of eilânkriten ûntwikkele. It eastlike diel fan it eilân is [[ekonomy]]sk nammentlik frijwol hielendal ôfhinklik fan it [[toerisme]], en stiet dêr sadwaande tige posityf foaroer. Yn it westen, dêr't men noch foar in grut part fan 'e [[lânbou]] libbet, is dat folle minder it gefal. Boppedat binne de Amelanners har ûnderwilens sa bewust rekke fan it dialektûnderskie ("dêr sizze se fan ..., mar ''wy'' sizze fan ..."), dat ek dêrtroch de ferskillen yn stân holden wurde. Dêropta is oan 'e eastkant fan it eilân, dêr't it [[fearboat|fear]] oankomt, de measte toeristen fakânsje fiere en har mear lju fan bûten nei wenjen set hawwe, de ynfloed fan it [[Nederlânsk]] sterker. Oan 'e oare kant foarmet de iennichste middelbere skoalle op it eilân, yn Nes, wer in sterk nivellearjende faktor, mei't alle eilânbern dêr gearkomme en de ûnderlinge kontakten fan 'e jongere generaasjes dus folle grutter binne.
{{boarnen|boarnefernijing=
* {{Aut|
* {{Aut|Jansen, Mathilde, en Oostendorp, Marc van}}, ''Taal van de Wadden'', De Haach, 2004 (Sdu Uitgevers), ISBN 978-9 01 20 97 130.
* {{Aut|Oud, Anton Gerardus}}, ''Woa'deboek fan ut Amelands'', Ljouwert, 1987 (Fryske Akademy), ISBN 9 06 17 16 73X.
}}
{{Berjocht:Taal yn Fryslân}}
[[Kategory:
| |||