In moai tsjerkhôf hawwe bygelyks [[Stiens]] en [[Rinsumageast]]. Mooglik wie hjir eartiids in [[heidenen|heidensk]] begraafplak, al as net by in timpel. Yn de midsieuwenmidsiuwen krige it troch it begraven in grut plak. Ferskate wegen rûnen der hinne, tsjerke- en [[lykwei|lykwegen]]. Op it tsjerkhôf jilde [[asylrjocht]]. It wie in wijd plak: ûnbekenden, net-doopte bern en selsmoardners mochten hjir net begroeven wurde. It tsjerkhôf wie 'befrijd' troch in wâl, letter muorre, in grêft of in stikelhage. Sa krige it in festingkarakter. Om it tsjerkhôf, binnen de ôfskieding, rûn in ringwei, in âld prosesjepaad fan 2-2,5 meter ('lykpaad', 'wanneling') dêr't de deaden oer droegen waarden. It tsjerkhôf wie lang ferlyn ek gearkomstplak en rjochtplak, dêr't dikke balstiennen in oantinken fan hâlde; letter noch boartersplak foar bern en blikke foar de froulju. Ek jiermerken waarden der hâlden.
== Tsjerkhôfruster ==
Oer de kûle dêr't it tsjerkepaad de ôfskieding fan it tsjerke krúste lei faak in houten ruster mei in draaikrús (tourniquet). Yn Stiens wienen der yn de [[20e ieuiuw]] noch oerbliuwsels fan te sjen. Yn de [[16e ieuiuw]] en letter wienen der noch tsjerkhôfrusters yn [[Grou (plak)|Grou]], [[Jirnsum]], [[Akkrum]] en Rinsumageast. Op dit tsjerkhôfruster waarden [[eed|eden]] ôflein. It tsjerkhôfruster soe de [[duvel]] keare (en de bargen, en de slimste modder fan de skuon).
