|
'''Stedsrjochten''' binne yn de [[MidsieuwenMidsiuwen]] in faze yn de ûntwikkeling fan it juridysk systeem yn [[Hillige Roomske Ryk|Europa]].
Hoewel't hjir faaks meardere rjochten (op merken, tol en stedsmuorren) ûnder ferstien waarden, gie it yn essinsje op it rjocht fan de [[stêd]] op eigen rjochtspraak. Feitlik is der dus sprake fan stedsrjocht en net fan stedsrjochten. Yn in ôfsûnderlik privileezje koe ek it rjocht op wetjouwing (''keur'') jûn wurde en it rjocht om eigen [[skout]] en stedsbestjoerders te beneamen.
Al ûnder de Romeinen krige [[Nijmegen]] merkerjochten. Fanôf it jier 1000 waarden privileezjes troch lânhearen oan delsettingen jûn. Somtiden bewust om stedsfoarming te befoarderjen. Sûnt it momint dat dizze privileezjes yn ien kear as totaalpakket oanbean waarden, sprekke wy fan ''stedsrjochten''. Stedsrjochten makken fan in delsetting in oantreklike festigingsplak foar keaplju. Fan de ekonomyske bloei dy't hjirfan it resultaat wie, profitearre de hear troch it heffen fan [[belesting (fiskaal)|belestingen]].
Yn de Lege Lannen waarden de earste stedsrjochten yn de tolfde ieuiuw ferliend. Ze wiene basearre op de rjochten dy't de stêd [[Atrecht]] yn de rin fan'e tiid mei de Greven fan Flaanderen oerienkomd wie. Dy rjochten waarden hieltiten faker oan nije Flaamske stêden ferliend. De Hartoggen fan Brabân namen de rjochten fan [[Leuven]] as foarbyld. De greven fan Hollân namen dit Leuvenske model oer. De Hartoggen fan [[Gelre]] namen de stedsrjochten fan [[Zutphen]] as foarbyld. Yn Gelderlân wie [[Nijmegen]] in útsûndering. As [[Ryksstêd]] wienen de stedsrjochten fan [[Aken]] it foarbyld. Stedsrjochten waarden dus, soms mei lichte wizigings, oernommen fan de rjochten fan oare stêden, de san. memmestêd. Wannear't yn de dochterstêd juridyske ûnienigens ûntstie, gie men op "stêdefeart" nei de memmstêd om dêr útlis fan it rjocht te freegjen.
Fan de [[13e ieuiuw]] ôf waarden bepaalde rjochten ek los fan de hear ôfkundige. Lânhearen probearren wol sizzenkip te hâlden op de gearstalling fan it stedsbestjoer. It stribjen fan de stêd wie der trochgeans op rjochte om dêr ek folslein frij yn te wurden.
Yn letter ieuweniuwen wie it faaks de jildpine fan de lânhearen, dy't derta late dat de stêden útwreiding fan harren rjochten kochten. Stedsrjochten generearden dus wolfeart en wolfeart genereerde stedsrjochten. Sa wisten ferskate stêden nei ferrin fan tiid in soad autonomy te krijen. Sommige stêden groeiden sels út ta [[stedsteat|stedsteaten]].
== Rjochten ==
Nei de grûnwet fan [[1848]] en de Gemeentewet fan [[1851]] is it ferskil tusken doarpen en stêden definityf ferfallen.
Stedsrjochten dy't yn it begjin fan de 19e ieuiuw noch jûn binne(oan [[Delfshaven]] yn [[1825]] foar it lêst) binne net te fergelykjen mei dy út'e MidsieuwenMidsiuwen en binne mear symboalysk fan aard. Troch guon wurde [[Den Haach]] en [[Assen]] net as stêd beskôge, omdat dizze plakken harren stedsrjochten krigen yn de Frânske perioade.
==Den Haach==
* [http://www.stadsrechten.nl]- repertoarium fan de stedsrjochten yn Nederlân
[[Kategory:MidsieuwenMidsiuwen]]
[[Kategory:Rjochtsskiednis]]
| 