George Bernard Shaw: ferskil tusken ferzjes

'''George Bernard Shaw''' ([[Dublin]], [[26 july]] [[1856]] – [[Ayot Saint Lawrence]], [[2 novimber]] [[1950]]) wie in [[Ierlân|Iersk]] [[toanielskriuwer]], [[sosjalisme|sosjalist]] en teäterkritikus. Hy wie in [[frijtinker]], stipe de striid foar likense [[frouljuemanisipaasje|like rjochten foar froulju]] en wie foarstanner fal likelikense beleaningbeleanning foar manlju en froulju. EkHy wie erek in oertsjûge fegetaarjerfegetariër en tsjinstanner fan [[dierproeven]]. Hy wûn de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] yn [[1925]] – hy akseptearre de leareare, mar wegere it jild.

Shaw waard berne yn Ierlân, mar ferhuze yn 1876 nei [[Londen]] en kaam yn de 30 jier dêropdêrnei net weromwer nei Ierlân. Hy settewurke oan syn eigen oplieding fuort troch in soad tiid troch te bringen yn it [[British Museum]]. Hy begûn mei it skriuwen fan muzyk, teaterkritikenteäterkritiken en boeken, earst sûnder folle súkses. Shaw hâldehold him ek dwaande mei polityk, hy wie in sosjalist dy't tusken [[1885]] en [[1911]] in liedende rol hie yn de [[Fabian Society]] yn Londen. Om de foarlêste iuwwikseling hinne wie hyer as toanielskriuwer tige populêr en hiewaarden hyder yn in soad teaters yn [[Londen]] tagelyk toanielstikken rinnenfan him opfierd, mear as elkefan eltse oare auteur.

Yn 1895 waard G.B. Shaw de toanielkritikus fan de ''Saturday Review''. Yn 1898 troude hyer in IerskIerske erfgenamte, Charlotte Payne-Townshend, en waard syn earste súksesfolle toanielstik, ''Candida'', produsearre. Dêrnei folge in rige klassike komeedzjes, lykas: ''The Devil's Disciple'' (1897), ''Arms and the Man'' (1898), ''Mrs Warren's Profession'' (1898), ''Captain Brassbound's Conversion'' (1900), ''[[Man and Superman]]'' (1902), ''Caesar and Cleopatra'' (1901), ''Major Barbara'' (1905), ''Androcles and the Lion'' (1912), en ''[[Pygmalion (toanielstik)|Pygmalion]]'' (1913). De lêste ynspirearre de [[musical]] ''[[My Fair Lady]]'' ([[Lerner & Loewe]], 1964).

Nei de [[Earste Wrâldoarloch]] brocht hyer serieuzer wurk út, dêr't ''Heartbreak House'' (1919) en ''[[Saint Joan]]'' (1923) ûnder wienerekkene wurde moatte. Karakteristyk foar syn toanielstikken is it lange foarwurd dat oan elkelts derfandêrfan foarôf giet, soms tsientallen bledsiden lang, wêryndêr't de stof fan it toanielstik analisearreyn analysearre wurdt. Hy nomferkundige hjiryndêr kontroversjele stânpunten yn oer de saken dy't yn it toanielstik oan de oarder kamen. SommigeGuon fan dizzedy foaropwurden binne langer as it toanielstik sels. Yn it foaropwurd by ''Androcles and the Lion'' en yn it stik sels komt hyer der bygelyks dúdlik foar út dat yn synneffens eagenhim immen dy't de oarloch ferhearliket, in oanhinger is fan de oarlochsgod Mars en gjin kristen wêze kin. Syn populariteit ferminderebelune sterk nei syn essay ''Common Sense About the War'' (1914), dat ûn-heitelânskleavjendûnheitelânsleavjend neamd waard. Mei syn stik ''Saint Joan'' (1924) slagge hyit him derynom it publyk wer op syn hân te krijen en waard hyer fereare as 'de twadde [[William Shakespeare|Shakespeare]]'. It stik is basearre op it libben fan [[Jeanne d'Arc]] dy't fjouwer jier dêrfoar hillich ferklearre wie. Hy fertelt it ferhaal net mei har as heldinne of [[martelder]], mar sjocht har as in koppige, seksleaze jonge frou mei in soad krêft en sterke wil.

Nei in besykbesite oan de [[USSR]] yn de [[1930-1939|jierenjierren tritich]], wêrby't hyer [[Jozef Stalin|Stalin]] moete, waard Shaw in sterke supporter fan de stalinistyske USSR en wurdt dêrom beskôge as in typyske [[Fellow traveller]]. It foarwurd by syn toanielstik ''On the Rocks'' (1933) is primêr bedoeld as ferdigening fan de pogroms dy't troch de steatsfeilichheidstsjinst (OGPOe/[[NKVD]]) útfierd waarden yn de USSR foar en yn de perioade fan de [[Grutote Suvering|Grutte Suvering]]. Yn in ipeniepen brief oan de krante ''Manchester Guardian'' bestimpele yer ferhalen oer Sovjet -hongersneden as lasterlik en neamde er rapporten oer útbuitingít útrûpeljen fan de arbeiders (sjoch: [[Stachanowist|Stachanowisme]]) yn de USSR ferkeard.<ref>[http://www.garethjones.org/soviet_articles/bernard_shaw.htm ''Letters to the Editor: Social Conditions in Russia by George Bernard Shaw'', yn ''The Manchester Guardian'', 2 maart 1933. 2007-06-03. Gareth Jones' Memorial Website]</ref>. Hy fedigeneferdigene Stalin ek yn oare opsichten, lykas yn in brief oan it tydskrift ''Labour Monthly'' ynsakeoangeande Stalins bemuoienis mei de biology, wêrby't de tinkbylden fan [[Trofim Lysenko]] oan de wittenskip opdrongenopkrongen waarden<ref>

Yn syn toanielstikken kommbinearrekombinearre Shaw morele problemen fan aldedeial den dei mei in iroanyske toan en paradoks, en produsearre siswizen as ''"He who can, does. He who cannot, teaches"'' (Wa't eat kin, docht it. Wa't it net kin, ûnderwiist it), ''"England and America are two countries divided by a common language"'' ('Ingelân en Amearika binne twa lannen dy't skiedenskaat wurde troch in mienskiplike taal') en ''"The fact that a believer is happier than a skeptic is no more to the point than the fact that a drunken man is happier than a sober one"'' ('It feit dat in leauwige lokkiger is as in skeptikus, docht net mear ta de saak as it feit dat in dronken man lokkiger is as in nofterenien'). Syn wurk is ek foar in hjoeddeisk publyk noch altiten tige lêsber en wurdt noch frij geregeld opfierd.

Doe't hyer ferstoar, wie er net allinnich bekend op de Britske eilannen, mar wrâldwiid. Hy siet yn noed oer de ûndúdlikheidûndúdlikens fan de Ingelske stavering, en hy joech in gedieltepart fan syn rykdom oan in stichtingstifting dy't in nij fonetysk alfabet, it [[Quickscript|Shavian]]-alfabet, foar de Ingelske taal gearstalle moast.