Amfiteater: ferskil tusken ferzjes

[[Ofbyld:Croatia Pula Amphitheatre 2014-10-11 11-04-27.jpg|thumb|right|300px|''It amfiteater fan Pula, dit teater wurdt tsjintwurdich noch brûkt foar tsjongerijsjongerij en foarstellings.'']]

In '''amfiteater''' is in rûn of ovaal iepen gebou út de [[Romeinen|Romeinske]] âldheid dat benammen brûkt waard foar [[gladiator]]fjochtpartijen, jachtpartijen en fjochterijen mei wylde bisten. It wurd is in gearfoeging fan de wurden ''amfi'', dat ''oan beide kanten'' betsjut en ''teater'', dat ''oanskôgingsplak'' betsjut, omdat it de foarm fan twa tsjin elkoar sette healrûne teaters hat.

Ut de tiid fan de [[Etrusken]] stamje de earste histoaryske feiten wat lykspullen oangiet. By de beïerdiging fan immen organisearren de neibesteanden fjochtpartijen tusken persoanen ta eare fan de deade. DizzeDy fjochtpartijen waarden ''munera'' neamd, wat ferplichting betsjut.

Folle letter, yn de tiid fan it [[Romeinske tiidrek]], nimmenamen dizze riten in selsstannige foarm oan en wurdewaarden de fjochtpartijen troch [[senator|senatoaren]] organisearre om it publyk te fermeitsjen. Sa krigen de senatoaren de geunst fan it publyk. Ek nodoe noch waarden dizze fjochtpartijen munera neamd.

== Histoarysk Amfiteateramfiteater ==

It earste permaninte bekende permaninte Romeinske amfiteater waard boud yn [[Pompeii]] neidat in [[koloania]] of Romeinske feteranen harren dêr te plak settenfêstige hienen yn [[80 foar Kristus]]. Foar dy tiid waarden fjochterijen hâlden yn it forum fan [[Rome (stêd)|Rome]] en oare stêden.

It meast ferneamde amfiteater is it [[Kolosseum]] fan Rome, mar ek op guon oare plakken fan it eardere [[Romeinske Ryk]] binne noch amfiteaters te finen. De amfiteaters fan plakken as [[Verona]] yn [[Itaalje]] en [[Nimes]] en [[Arles]] yn [[Frankryk]] binne hast noch hielendal heul en wurde tsjintwurdich brûkt foar opera’s en toanielfoarstellings. Yn Frankryk wurde der ek wol bollefjochterijen[[bollefjochterij]]en hâlden. Ek oare amfiteaters, bylgelyks dy fan [[Pula]] yn [[Kroaasje]], binne noch yn in goeie steat en wurde brûkt foar sjongerij en dat soarte saken. Yn [[El Djerm]] yn [[Tuneezje]], [[Trier]] yn [[Dútslân]] en tal fan oare plakken binne ek noch oerbliuwsels fan âlde amfiteaters te sjen.

Ek yn Nederlân hat in Romeinsk amfiteater fan de Romeinen stien, by [[Nymwegen]] stien, of wol it [[Amfiteater fan Nymwegen]]. It moat krekt bûten [[Ulpia Noviomagus Batavorum]], sa at Nymwegen troch de Romeinen neamd waard, steanstien hawwe. De bou fan it stadion wurdt rûzd op it begjin fan de [[1e iuw]].

* De flier fan de arena wie fan hout, mei dêrop in dikke laach sân. Dit wie nedich om it bloed op te fangen. It sân waard sa no en dan ek ferfong.

In dei programdeiprogram moat der faaks sa útsjoen hawwe:

* Om de middei hinne: Iepenbiere [[eksekúsjes]]. Dit barde troch in gewoane slach mei it swurd. Mar ek waarden der wol minsken dea makkedeamakke op manearen basearre op de Grykske mytology.

Tsjintwurdich wurdt der wol gebrûk makke fan tydlike amfiteaters, of nijmoadrich amfiteater. Der moat dan net tocht wurde oan de ovalen amfiteaters fan earder, mar oan de Grykske foarm fan in teater, in heale ovaal. Dit soarte amfiteater wurdt hjoed -de -dei in protte brûkt foar muzykkonserten en foarstellings. Ek by [[iepenloftspul]]len wurdt wol gebrûk makke fan in soart fan nijmoadrich amfiteater.

In natuerlik amfiteater is in romte dy't leit ynop in plak mei steile hellings of stienformaasjes dy't op natuerlike wize lûd wjerkeatse. Sadwaande is it goed te brûken foar foarstellings. Dizze plakken hoege net perfoarst foar dat doel brûkt te wurde.