De ferzje fan 10 jan 2012 om 00.46 wizigje Kening Aldgilles (oerlis \| bydragen) Rjochte-útfurders, Behearders 9.255 edits No edit summary ←Toan eardere ferskillen		De ferzje fan 10 jan 2012 om 22.52 wizigje weromsette Geoffrey (oerlis \| bydragen) Behearders 19.977 edits oan wurke Neikommende ferskillen →
Rigel 1: {{wurk}} [[Ofbyld:Fibula GPTV.jpg\|thumb\|200px\|right\|''De [[Grutte fibula fan Winaam]]''.]] ~~'''Fryske keningen''' wienen de keningen fan de [[Friezen]], it [[Germanen\|Germaanske]] folk dat harren ûnderskiedt fan oare folken troch it gebrûk fan de [[Frysk]]e taal.~~ De '''Fryske kening''' wie yn in tiidrek fan de iere Midsieuwen de heechste gesachsdrager by de [[Friezen]]. Lykas by oare [[Germanen\|Germaanske]] folken waard de kening oarspronklik allinnich keazen yn gefal fan kriich. Mooglik wie funksje by de lêste keningen in wa n aan de hoogste gezagsdrager. Oorspronkelijk werd de koning veelal gekozen. Bij de Germanen waren dit bijvoorbeeld voornamelijk 'vegetatiekoningen', die de vruchtbaarheid van het gewas en de overwinning in de strijd moesten garanderen. Allengs werd de titel erfelijk.wienen de keningen fan de [[Friezen]], it [[Germanen\|Germaanske]] folk dat harren ûnderskiedt fan oare folken troch it gebrûk fan de [[Frysk]]e taal. ==Fryske keninkriken== === Untstean fan it Keningskip === Yn Nederlân ~~ûntwikkele~~hat him yn de [[6e ieu]], yn it terpegebiet tusken [[Fly]] en [[Iems]], stadichoan in ~~keningskip~~[[kening]]skip by de [[Friezen]] ûntwikkele. ~~Krekt as~~Lykas yn de [[Angelsaksen\|Angelsaksyske]] wrâld bestie it Fryske gebiet út meardere lytse politike ienheden ~~mei~~, elts mei in eigen politike lieder as kening. De earste keningen moatte ~~derom foaral~~mear beskôge wurden as ~~kriichshearen~~''"warlords"'', kriichshearen waans ~~kant~~side tydlik keazen waard troch lokale machthawwers ([[eallju]]) om wjerstân biede te kinnen ~~oan~~as ~~driging~~sprake wie fan driging troch oare folken. Dy keningen beskikten net oer in wiidweidich amtenarenapperaat, dy't ordintlik belêstingen oplein koene, mar hiene faaks wol in lyts legerke fan betrouwen by harren. Wat it juridysk foech oanbelanget fan it Fryske keningskip falt net folle mei wissichheid oer te sizzen. Neffens de [[Lex Frisionum]] wie de Fryske maatskippij yn trije stannen opdield: [[eallju]], [[frijen]] en [[ûnderhearrigen]], dy't ferskillende boeten oplein krije koenen. It bestjoer en rjochtspraak wiene heil bot mei elkoar ferweve en sa organisearre dat ~~alle jierren~~ dy funksjes alle jierren om bar troch ~~fertsjintwurdigers~~guons dien waarden. ▼ De macht fan de kening waard bepaald troch it tal minsken dat hy mei it jaan fan presintsjes oan him bine koe. De grinzen fan syn keninkryk wie dêrtroch fleksibel en joegen de berik oan fan it netwurk fan persoanlike relaasjes dy't de kening opboud hie. Fierder hie de kening neffens politike, ek sakrale macht. Yn de [[religy]] fan de Friezen spile hy in wichtige rol. De keningen wienen grif ôfkomstich út de klasse fan de eallju. By de iere keningen wie harren funksje net permanint, mar waarden allinnich keazen om yn oarlochstiden lieding te jaan. Sa't letter bliken dy wie [[Aldgillis]], kening tusken ± 750-780, gjin "warlord" mear, mar in machtich persoan dêr't rekkening mei hâlden wurde moast troch [[Ebroin]], hofmeier fan de Frânske kening. Yn de rin fan de [[7e ieu]] hat it Fryske keninkryk hieltyd mear stal krigen, benammen yn de Ryndelta dêr't oan hannel en skipfeart in protte jild te fertsjinne, hat sprake west fan in twatal keningen: [[Aldgillis]] en [[Redbad]]. Dy twa wienen súksesfol yn de kriich en koenen harren gebiet fierder nei it suden útwreidzje. Sy wienen machtich en ryk en ûnder kening [[Redbad]] soe it [[Fryske ryk]] har grutste útwreiding krije. Oft hy ek macht útoefene hat oer it hiele Fryske kustgebied is net wis, mooglik wienen der meardere keningen tagelyk. Sa hat yn [[Winaam]] ek sprake west fan in [[Terp Tsjitsma\|keningsterp]]. === De ein fan it Fryske keningryk === It keninkryk fan de Friezen soe ittrije ~~stadichoan~~weagen oermastere wurde troch de [[Franken]]. [[Karel de Grutte]] makke ~~der~~ yn [[772]] in ein ~~oan~~de selsstannigens fan de Friezen, doe't er it gebiet ~~fan de Friezen~~ eastlik fan de [[Lauwers]] by it [[Frankyske ryk]] foege.▼ It Fryske keninkryk krige yn de rin fan de [[7e ieu]] hieltyd mear stal. De keningen wienen súksesfol yn de kriich en wreiden harren gebiet fierder út nei it suden. Sy wienen machtich en ryk en ûnder kening [[Redbad]] soe it [[Fryske ryk]] har grutste útwreiding krije. == skriftlike boarnen == ▲Wat it juridysk foech oanbelanget fan it Fryske keningskip falt net folle mei wissichheid oer te sizzen. Neffens de [[Lex Frisionum]] wie de Fryske maatskippij yn trije stannen opdield: [[eallju]], [[frijen]] en [[ûnderhearrigen]], dy't ferskillende boeten oplein krije koenen. It bestjoer en rjochtspraak wiene heil bot mei elkoar ferweve en sa organisearre dat alle jierren dy funksjes om bar troch fertsjintwurdigers dien waarden. Yn de [[Beowulf]], in fan oarsprong [[Denemarken\|Deenske]] sêgen-samling dat om-ende-by it jier [[1000]] op skrift steld is, wurdt ferhaalt oer in ''"Fresna cyng"'', in kening fan de Friezen dy't yn de [[slach oan de Ryn]] de [[Denen]] ferslaat en fan in oare Fryske kening, [[Finn Folkwalding]] dy't sit hâld op de Finnsburch. Kening Finn wurdt ek neamd yn it [[Finnburg Fragmint]], in [[Aldingelsk]]e tekst dy't hannelt oer foarfallen út tiidrek fan it [[Grutte Folkeferfarren]]. In oare wichtige boarne oer it Fryske keningskip is de [[Historia ecclesiastica gentis Anglorum\|Historia ecclesiastica]] fan [[Beda]]. == Literateur == ▲It keninkryk fan de Friezen soe it stadichoan oermastere wurde troch de [[Franken]]. [[Karel de Grutte]] makke der yn [[772]] in ein oan, doe't er it gebiet fan de Friezen eastlik fan de [[Lauwers]] by it [[Frankyske ryk]] foege. * {{Aut\|J.J. Kalma e.o.}} ''Geschiedenis van Friesland'', 1980, siden 95-110. * {{Aut\|H. Halbertsma}} ''Frieslands Oudheid'', 2000. * {{Aut\|P. Pentz e.o.}}, ''Koningen van de Noordzee'', 2003, siden 55-74.

Fryske kening: ferskil tusken ferzjes