Burgenland

Burgenland (Kroatysk: Gradišće, Hongaarsk: Őrvidék) is de meast eastlike dielsteat fan Eastenryk en neffens it tal ynwenners is it ek de lytste dielsteat. Eartiids makke Burgenland diel út fan it Keninkryk Hongarije. Neffens it yn 1920 Ferdrach fan Trianon kaam it gebiet fan de dielsteat oan de nije Republyk Eastenryk ta.

Burgenland Gradišće / Őrvidék
Flagge	Wapen
Lokaasje
Geografy
Soarte gebiet	dielsteat (Bundesland)
Lân	Eastenryk
Haadstêd	Eisenstadt
Oerflak	3.965,2 km²
Befolking
Ynwennertal	294.436 (2020)
Befolkingstichtens	74 / km²
Bûtenlanners	9,2 (2020)
Amtlike taal	Dútsk, Hongaarsk, Kroatysk
Polityk
Landeshauptmann	Hans Peter Doskozil (SPÖ)
Regearjende partijen	SPÖ
Ferdieling sitten yn    dielsteatsparlemint    (Landtag, 36 sitten)	SPÖ: 19 fan 36 ÖVP: 11 fan 36 FPÖ: 4 fan 36 Grüne: 2 fan 36
Lêste ferkiezings	26 jannewaris 2020
Folgjende ferkiezings	2025
Sitten yn Federale Ried	4
Oar
Folksliet	Mein Heimatvolk, mein Heimatland
ISO 3166-2	AT-1
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Webside	www.burgenland.at

Burgenland wie en is yn mannich opsicht in grinslân. Iuwen waard om de streek striid levere troch It Hillige Roomske Ryk mar ek Hongarije makke oanspraken op Burgenland. Yn de 16e en 17e iuw hie Burgenland slim te lijen fan de Turkse agresje. Mear resint lei Burgenland oan it Izeren Gerdyn en lei it wat fansiden, sadat Burgenland it earmhûs fan Eastenryk wie. Mar ek geologyske, botanyske, dierkundige en klimatologyske eigenskippen meitsje fan Burgenland in grins- en oergongsgebiet.

Skiednis

Oant 1918 makke it grûngebiet fan it hjoeddeiske Burgenland diel út fan it Keninkryk Hongarije. De befolking dêrfoaroer bestie benammen út Dútsk en Kroatysk sprekkende boeren en arbeiders, dy't ekonomysk en sosjaal earder ferbûn wiene mei it westlike diel fan de Eastenryksk-Hongaarske dûbelmonargy.

Yn de Burg Forchtenstein binne in soad oantinkens te sjen fan de striid tsjin Prusen, de Turken en de Frânsen

Doe't de Habsburchske monargy tsjin it ein fan de Earste Wrâldkriich út inoar begûn te fallen en der in ynternasjonale grins tusken de nije republiken Eastenryk en Hongarije ûnstie, waarden de bewenners konfontearre mei de fraach hoe't it mei harren nasjonaliteit yn it nije lân kaam. Der ûntstie in brede beweging dy't neffens it prinsipe fan selsbeskikking fan de ferskate etnyske groepen yn it Habsburchske Ryk de oansluting fan Dútsk West-Hongarije by Eastenryk easke.

By de fredesûnderhannelings yn Parys kamen de alliearre oerwinners de easken fan de Dútsktalige befolking yn 'e mjitte en yn it fredesferdrach fan St. Germain, ûndertekene op 10 septimber 1918, waard regele dat de grûn dat doe noch ûnoffisjeel Burgenland hiet op lettere datum nei it sluten fan in fredesferdrach mei Hongarije oan Eastenryk tafalle soe.

Hongarije liet it der net by sitte en sette alle diplomatike en politike ynstruminten yn om it ferlies fan grûn tsjin te gean. Doe't dúdlik waard dat de freedsume middels om 'e nocht wiene, besochten Hongaarske partizanen de oerdracht, dy't op 28 augustus 1921 yngean soe, fan de regio oan Eastenryk te dwersbongeljen. Mei help fan Itaalje waard de sitewaasje yn de hjerst fan 1921 wer rêstiger en op 13 oktober 1921 gyng Hongarije mei it Feneesjaanske Protokol akkoard mei de oerdracht fan it Burgenlân oan Eastenryk.

In diel fan it gebiet bleau nei it referindum fan desimber 1921 lykwols by Hongarije. Yn Ödenburg (it Hongaarske Sopron), dat de haadstêd fan Burgenlân wurde soe, en acht oare gemeentes stimde de mearderheid fan de befolking foar Hongarije. De rest fan Burgenlân waard yn 1921-1922 ûnderdiel fan de nije Republyk Eastenryk as in ûnôfhinklike federale steat mei likense rjochten.

Geografy

Winter op it heechste punt fan Burgenland

Burgenland hat in oerflak fan 3.965,2 km² en dielt in 397 km lange steatsgrins mei Hongarije en in lytser diel mei Sloveenje en Slowakije.

Mei 884 meter is de Geschriebenstein de heechte berch fan Burgenland. De steatsgrins rint troch de berchketen dêr't de berch diel fan útmakket. It leechste punt is 114 meter yn de gemeente Apetlon (distrikt Neusiedl am See).

It geografyske sintrum wurdt troch Unterpullendorf (gemeente Frankenau-Unterpullendorf) foarme. In stien jout it krekte plak oan.

Neffens de oerhearskjende lânskipsfoarmen kin Burgenland yn trije lânskippen ferdield wurde:

Nasjonale Park Neusiedler See

• Noard-Burgenland;
• Sintraal-Burgenland;
• Súd-Burgenland.

De súdlike dielen fan Burgenland wurde behearske troch berchrêgen (yn it Dútsk Riedel neamd) en deltes mei lytse berchstreamkes. It legere easten en noarden fan Burgenland meitsje diel út fan de Hongaarske leechlannen, dy't op harren beurt wer ta de Euraziatyske steppegurdels rekkene wurde.

De Neusiedler See is de grutste steppemar fan Sintraal-Europa. It wat sâltige wetter is nearne djippper as 2 meter en de iggen binne mei reit beklaaid, dêr't in soad fûgels libje. De Neusiedler See stiet sûnt 2001 op de list fan it wrâlderfgoed fan UNESCO.

Befolking

Tradisjoneel is Burgenland ien fan de ekonomysk minder ûntwikkele gebieten fan Eastenryk. In soad ynwenners fan Burgenland moasten tusken 1850 en 1950 ferhûzje nei Eastenryk en nei de Feriene Steaten, fral nei Chicago, Allentown, New York, mar ek nei Kanada en Súd-Amearika.

Taalmienskippen

Dûbeltalich plaknammeboerd

De ferskillende folken wurde as autochtoane taalgroepen troch de oerheid erkend. De kroatysk- en hongaarsktalige Burgenlanders lykas ek Sinti en Roma hawwe dêrom it rjocht harren taal te brûken yn it offisjele skriflike ferkear. In oerheidsbeslút fan 23 maaie 2000 bepaald dat yn plakken mei in oandiel fan in teminsten 25% twatalige befolking (útgeande fan in folkstelling fan 1991) de plaknammebuorden twatalich wêze moatte. De buorden en de grins fan 25% foarmje tsjintwurdich gjin oanlieding mear foar strideraasje; yn de jierren 1970 wiene der lykwols fûle debatten, mar oars as yn Karinsje dochs eskalearre de striid net.

Talen yn it Burgenland (15 maaie 2001)
Taal	Part
Eastenryksk Dútsk	90,7 %
Burgenlandkroatyske	06,1 %
Hongaarsk	01,8 %
Kroatysk	00,4 %
Burgenland-Romani	00,1 %
Slowaaksk	<0,1 %
Oars	00,9 %

Religy

Lykas yn de rest fan Eastenryk is de mearderheid fan de befolking roomsk-katolyk. Patroanhillige fan Burgenland is Martinus fan Tours. Mei 14% is it oandiel fan de protestanten yn ferliking mei de rest fan it lân heech. Eartiids hie Burgenland ek grutte joadske mienskippen, benammen yn Eisenstadt, Mattersburg, Kittsee, Frauenkirchen, Kobersdorf, Lackenbach en Deutschkreutz. Yn 1869 wie yn Lackenbach bygelyks 62% fan de befolking joadsk en tsjin it ein fan de 19e iuw makken de joaden noch in tredde fan de befolking út. Yn 1938 waarden alle joaden út Burgenland ferdreaun en fermoarde.

Befolkingsûntwikkeling

Jier	1869	1890	1910	1934	1951	1961	1971	1981	1991	2011	2018
Ynwennertal	254.301	282.225	292.007	299.447	276.136	271.001	272.319	269.771	270.880	285.685	292.675

Bestjoerlike yndieling

Burgenland bestiet út 171 selsstannige gemeentes en is yn sân politike distrikten en de twa frije stêden Eisenstadt en Rust ferdield.

Eisenstadt (Bergkirche)

Rust

Wynmûne fan Podersdorf

Distrikten en selsstannige stêden

Namme	Oerflak (km²)	Ynwenners (2020)	Kentekenletter(s)
Neusiedl am See	1.038,64	59.990	ND
Eisenstadt-Omjouwing	453,14	43.236	EU
Eisenstadt	42,88	14.816	E
Rust	20,01	1.980	EU
Mattersburg	237,83	40.042	MA
Oberpullendorf	701,44	37.384	OP
Oberwart	732,58	54.192	OW
Güssing	485,34	25.699	GS
Jennersdorf	253,34	17.097	JE

Plakken mei mear as 3.500 ynwenners
(2020)

Rang	Namme	Ynwenners
01.	Eisenstadt	14.816
02.	Neusiedl am See	8.585
03.	Oberwart	7.600
04.	Mattersburg	7.456
05.	Pinkafeld	5.924
06.	Parndorf	4.858
07.	Neudörfl	4.641
08.	Jennersdorf	4.111
09.	Gols	3.910
10.	Güssing	3.667
11.	Großpetersdorf	3.547

Keppeling om utens

• (ned) Toeristyske side Burgenland

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Dielsteat Burgenland fan Wikimedia Commons.