Rynlânske waaier

De Rynlânske waaier is de namme foar it taalkundige oergongsgebiet fan guon isoglossen yn de Frankyske taalfarianten, dy't fan it Nederfrankysk oer it Middelfrankysk (Ripuarysk en Mûzelfrankysk) nei it Rynfrankysk rinne. Hy rint fan noard nei súd fan de Alde Isel, Uerdingen, Düsseldorf-Benrath, Keulen, Bonn, Bad Honnef, Linz, Bad Hönningen, Koblenz en Sankt Goar nei Spiers. De isoglossen binne neamd nei dy plakken dy't allegear oan de Ryn lizze en op de kaart lykje dy winliken op in waaier. Yn dat gebiet lizze ûnder oaren ek de kriten fan de Nederryn, de Keulske Bocht, Eifel, Hunsrück en it Westerwald.[1][2]

Yn de krite kaam de Heechdútske lûdferskowing mar foar in part. De taalfarianten yn de Rynlânske waaier wurde ta it Middeldútsk. De noardliker de mear de taalfarianten op it Nederfrankysk en Nedersaksysk lykje.

De Rynlânske waaier
Nederfrankysk:
1: Noardnederfrankysk
2: Súdnederfrankysk
Westmiddeldútsk:
3: Ripuarysk
4: noardlik Mûzelfrankysk
5: súdlik Mûzelfrankysk
6: Rynfrankysk
isoglosse noardlik súdlik
Noardnederfrankysk (Nederlânsk, Kleverlânsk, Eastbergysk), Nedersaksysk (Westfaalsk)
Uerdinger liny
Nederfrankysk/Middeldútske taalgrins[3] (dizenich)
ik ich
Súdnederfrankysk (Limburchsk)
Benrather liny maken machen (meitsje)
Ripuarysk (Keulsk, Bonnsk, Akensk, Kerkraadsk)
Bad Honnefer liny (falt rûchwei gear mei de grins tusken Noardryn-Westfalen/Rynlân-Palts)[4] Dorp Dorf
noardlik Mûzelfrankysk (Lúksemboarchsk
Linzer liny tëschen, tëscht zwëschen, zwëscht (tusken)
Bad Hönninger liny
Vinxtbach-liny
op of
súdlik Mûzelfrankysk
Bopparder liny Korf Korb
Sankt Goarer liny
dat-das-liny [5]
dat das
Rynfrankysk (Paltsysk, Rynhessysk, Hessysk)
Spierske liny[6]
Middel-/Opperdútske taalgrins
Appel, Pund Apfel, Pfund
Karlsruher liny
Middel-/Opperdútske taalgrins (ferâldere)
euch, mähe enk, mähet
Opperdútsk
  • Georg Wenker (1877) Das rheinische Platt (Werprintinge yn: Sammlung deutsche Dialektgeographie Heft 8, Marburg, 1915.)

Boarnen, noaten en referinsjes

bewurkje seksje
Boarnen, noaten en/as referinsjes:
  1. Johannes Venema: Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland: diatopische, diachrone und diastratische Untersuchungen am Beispiel der dentalen Tenuis (voralthochdeutsch /T/). Franz Steiner Verlag, 1997, siden 10–12 (Online Google Books).
  2. Hermann Niebaum, Jürgen Macha: Einführung in die Dialektologie des Deutschen. 3e. printinge., 2014, siden 112f.
  3. Johannes Venema: Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland: diatopische, diachrone und diastratische Untersuchungen am Beispiel der dentalen Tenuis (voralthochdeutsch /T/). Franz Steiner Verlag, 1997, siden 10–12 (Online Google Books).
  4. Johannes Venema: Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland: diatopische, diachrone und diastratische Untersuchungen am Beispiel der dentalen Tenuis (voralthochdeutsch /T/). Franz Steiner Verlag, 1997, siden 10–12 (Online Google Books).
  5. Johannes Venema: Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland: diatopische, diachrone und diastratische Untersuchungen am Beispiel der dentalen Tenuis (voralthochdeutsch /T/). Franz Steiner Verlag, 1997, siden 10–12 (Online Google Books).
  6. Johannes Venema: Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland: diatopische, diachrone und diastratische Untersuchungen am Beispiel der dentalen Tenuis (voralthochdeutsch /T/). Franz Steiner Verlag, 1997, siden 10–12 (Online Google Books).