Satire

In satire is in literêr sjenre wêryn't op faak humoristyske wize troch spotternij maatskippijkrityk levere wurdt. As foarm fan poëzij wurdt satire ek oantsjut as in hikkeldicht of stikeldicht. De krityk dy't yn sokke satires besletten sit, kin de foarm oannimme fan parody, irony, sarkasme, synisme of karikatuer. Doelwiten fan satire binne faak persoanen (yn 't bysûnder politisy), mar ek tradysjes, godstsjinst, media, noarmen en wearden en trends wurde wol op dizze wize op 'e hak nommen. It doel is dêrby om dwaasheden, tekoartkommings, misbrûk en korrupsje oan 'e kaak te stellen sadat de dieders troch skamte oanset wurde ta ferbettering. Yn diktatueren waarden (en wurde) satirisy fanwegen harren krityk gauris ferfolge troch de oerheid.

In satiryske print fan James Gillray út 1806, dy't Napoleon Bonaparte sjen lit as bakker fan keningen, wylst (syn minister fan Bûtenlânske Saken) Talleyrand op 'e eftergrûn al wer nij daai oan it knetsjen is. (In grap oer it feit dat Napoleon yn hiel Jeropa keningen op 'e troan brocht, mar se ek like fluch wer ôfsette as se wat diene dat him net befoel.)

Etymology

Der bestiet in frij algemien misferstân dat it wurd 'satire' ôflaat is fan 'e saters, in soarte fan mytyske wêzens út 'e Klassike Aldheid, dy't alles mei de gek besleine. Mar eins komt 'satire' fan 'e Latynske lanx satura, in skaal mei mingde fruchten. Dat ferwiist nei de iuwenâlde assosjaasje fan satire mei it ta jin nimmen fan iten foar de geast (d.w.s. stof ta neitinken), en mei it fermingen yn satires fan ferskate sjenres en stilen.

Foarmen

Fan âlds wurdt satire ferdield yn twa soarten:

• horatiaanske satire, ferneamd nei de Romeinske dichter Horatius, is in soarte fan lichte satire, dy't benammen bedoeld is om op humoristyske wize de dwaasheid fan 'e maatskippij mei de gek te beslaan. In goed foarbyld dêrfan is De Lof der Zotheid fan 'e sechstjinde-iuwske Hollânske filosoof Desidearius Erasmus.
• juvenaliaanske satire, ferneamd nei de Romeinske dichter Juvenalis, is in agressive, synyske foarm fan krityk troch middel fan bitende spot, mei de dúdlike bedoeling om it publyk oan it tinken te setten. In foarbyld dêrfan is de roman Animal Farm, fan 'e Britske skriuwer George Orwell.

Hikkeldicht

In hikkeldicht of stikeldicht is in poëtyske foarm fan in satire. In foarbyld is it gedicht On Charles II (oer kening Karel II fan Ingelân), fan John Wilmot, greve fan Rochester (1648-1680):

Ingelsk orizjineel	Fryske oersetting
On Charles II Here lies our sovereign Lord the King Whose word no man relies on, Who never said a foolish thing Nor ever did a wise one.	Oer Karel II Hjir leit ús kening en soev’rein By wa’t nimmen te rie giet, Dy’t nea noch hat in dwaas ding sein Noch ea in wiis ding dien, jit.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, Bibiography en Further reading, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Satire fan Wikimedia Commons.