Wappo (taal)

It Wappo (Ingelsk: Wappo; Wappo: Ašočimi) is in útstoarne taal dy't sprutsen waard troch de Wappo, in lânseigen Yndiaanske etnyske groep út it noarden fan 'e Amerikaanske steat Kalifornje. It taalgebiet fan it Wappo besloech de Alexander-delling benoarden San Francisco en in lytse enklave oan Clear Lake. De namme 'Wappo' is nei gedachten in ferbastering fan it Spaanske wurd guapo, dat 'knap' (fan uterlik) of 'dapper' betsjut. De lêste memmetaalsprekker fan it Wappo wie Laura Fish Somersal, dy't yn 1990 ferstoar. Yn 'e 1920-er jierren ferskynde de earste grammatika fan it Wappo, skreaun troch taalkundige Paul Radin. Yn 1965 publisearre Jesse O. Sawyer de earste Wappo-Ingelske wurdlist.

Wappo
algemien
eigen namme	Ašočimi
lânseigen yn	Feriene Steaten
tal sprekkers	― († 1990)
skrift	Latynsk alfabet
taalbesibskip
taalfamylje	● Jûkiaansk   ● Wappo
dialekten	Clear Lake, Noardlik, Sintraal, Russian River (Westlik), Súdlik
taalkoades
ISO 639-3	wao

Taalbesibskip

Taalkundigen binne fan betinken dat it Wappo wierskynlik yn 'e fierte besibbe is oan in oare lytse útstoarne taal fan noardlik Kalifornje, it Jûky (Yuki). De beide talen foarmje mei-inoar de saneamde Jûkiaanske taalkloft. Mooglik binne se yn it twadde milennium f.Kr. útinoar gien. Letter hat it Wappo dúdlike ynfloeden ûndergien fan earst it Pomo, en letter it Spaansk.

De eardere fersprieding fan it Wappo yn Noard-Amearika.

Taaleigenskippen

It Wappo hat in alfabet fan 35 letters: a, c, c’, č, č’, e, h, i, k, kʰ, k’, l, l’, m, m’, n, n’, o, p, pʰ, p’, s, š, t, tʰ, t’, ṭ, ṭʰ, ṭ’, u, w, w’, y, y’ en ɂ. Der binne fiif fokalen: a ([a], lykas yn 'kap'), e ([e:], lykas yn 'bleek'), i ([i], lykas yn 'wyt'), o ([ɔ], lykas yn 'hok') en u ([u], lykas yn 'rûch').

De konsonanten h, k, l, m, n, p en s hawwe de gongbere útspraak. De c [ʦ] is de ts fan 'tsiis'; de č [ʧ] is de tsj fan 'tsjerke'; de š [ʃ] is de sj fan 'sjippe'; de w [w] is de w fan 'skowe'; de y [j] is de j fan 'jas'; en de ɂ [ʔ] is de glottisslach, it lûd tusken de gelikense fokalen yn wurden as 'Aäron' en 'koöperaasje'. It Wappo hat twa foarmen fan 'e t, de dintale t [t], dy't hielendal foaroan yn 'e mûle útsprutsen wurdt, en de alveolêre ṭ [t̺], dy't fierder nei efteren yn 'e mûle útsprutsen wurdt

Fierders binne der alve konsonanten dy't folge wurde troch troch in glottisslach, en skreaun wurde mei in apostrof. Teffens binne der fjouwer aspirearre konsonanten, wêrby't de haadklank folge wurdt troch in licht h-ke (bekend fan 'e Grinslânske útspraak "Marthinithoren"). Aspiraasje wurdt yn it Wappo werjûn troch in h yn superskrift oan 'e betreffende letter ta te foegjen.

Dêropta kamen de konsonanten d [d], f [f], g [ɡ] (g fan 'goed'), r [r] en r’ [rʔ] foar yn lienwurden dy't it Wappo oernommen hie út it Spaansk.

It Wappo-alfabet

A a	C c	C’ c’	Č č	Č’ č’	E e	H h	I i
K k	Kʰ kʰ	K’ k’	L l	L’ l’	M m	M’ m’	N n
N’ n’	O o	P p	Pʰ pʰ	P’ p’	S s	Š š	T t
Tʰ tʰ	T’ t’	Ṭ ṭ	Ṭʰ ṭʰ	Ṭ’ ṭ’	U u	W w	W’ w’
Y y	Y’ y’	Ɂ ɂ

Dialekten

It Wappo hie fiif dialekten: Russian River-Wappo (ek wol Westlik Wappo neamd), Noardlik Wappo, Sintraal Wappo, Súdlik Wappo en Clear Lake-Wappo. Dêrfan waarden de earste fjouwer op in klútsje yn 'e Alexander-delling sprutsen, wylst it Clear Lake-Wappo sprutsen waard yn in eksklave oan Clear Lake.

Keppelings om utens

• (in) Beskriuwing fan it Wappo op Ethnologue

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Bibliography, op dizze side.