Willem de Volder

Willem Claesz. de Volder, ek Wilhelm Gnapheus, Willem van de Voldersgraft as Gulielmus Fullonius, De Haach 1493 - Norden, 29 septimber 1568 wie in humanist, grifformeard geastlike, ûnderrjochter en skriuwer fan Nederlânsk komôf.

Willem de Volder
skriuwer
persoanlike bysûnderheden
oar pseudonym	Wilhelm Gnapheus, Willem van de Voldersgraft, Gulielmus Fullonius
echte namme	Willem Claesz. de Volder
nasjonaliteit	Nederlânsk
berne	1493
berteplak	De Haach
stoarn	29 septimber 1568
stjerplak	Norden

Libben

De Volder kaam fan in begoede famylje. Yn 1512 sette er útein mei in stúdzje yn Keulen. Fan 1522 oant 1528 wie er rektor fan de latynske skoalle yn De Haach. Hy wie doe ek warber as toaniielskriuwer. Syn toanielstik Acolastus (1528-1529) dy't er yn it Latyn skreau, hie reedlik grutte ynfloed yn de 16e-iuwske literêre kringen yn Jeropa. Dat toanielstik waard útfierd troc syn studinten yn 1529 en waard oerset nei it Dútsk yn 1530] troch Georg Binder fan Zürich. Ek wichtich is syn beskriuwing fan it proses en de finzenis fan ien fan de earste protestantske martelders, Jan de Bakker, ek wol Johannes Pistorius neamd, fan Woerden. De Volder hie tegearre mei Bakker fêst sitten yn in finzenis yn De Haach, dochs kaam er der mei in mylde straf fan ôf. Dêrnei flechte er foar de ynkwisysje út de Nederlannen wei nei East-Prusen ta.

Yn Elbing (hjoed-de-dei Elbląg) waard De Volder fan 1535 oant 1541 rektor fan de Latynske skoalle, dy't er mei help fan it stedsbestjoer fan Elbing stifte. Hy liet syn studinten de Latynske toanielstikken Eloquentiae Triumphus en Morosophus útfiere. Ek yn Elbing krige er spul mei de Roomsk-Katolike Tsjerke. Hy waard der fan fertocht om lutherske en doperske opfettings. Boppedat wie er boaske, wylst dat troch de tsjerke ferbean wie om't er offisjeel ta preester wijd wie.

De Volder ferfear dêrnei nei Keningsbergen ta dêr't it katolisisme plak makke hie foar it lutheranisme. Ek ûnderrjochte er dêr oan de Latynske skoalle en liet er de Latynske tragikomeedzje Hypocrisis (skynhilligens) útfiere. Tagelyk joech er oant 1547 kolleezjes teology oan de Universiteit fan Keningsbergen. In skeel mei syn strikt lutherske meiwurker Friedrich Staphylus late ta in ketterproses en syn ekskommunikaasje út de lutherske tsjerke.

De Volder gie doe út Keningsbergen wei en ferfear nei it hôf fan de Eastfryske reginte Anna fan Aldenburch, widdo fan greve Enno II fan Eastfryslân, yn Emden, dêr't er har hûsmaster waard. Hy waard yn dy snuorje ek boargemaster fan Norden. Hy ferstoar dêre yn 1568.

Famylje

Willem de Volder wie boaske en hie ien soan:

• Wilhelm Ganpheus (ferstoarn op 10 maaie 1652). Hy wie jurist en boargemaster fan Norden en boaske Elisabeth fan Renselaar

Wurk

• Acolastus. De filio prodigo comoedia, Antwerpen 1529;
• Een troost ende spieghel der siecken ende derghenen, die in lijden zyn, yn 1525 yn finzenskip skreaun, net foar 1531 printe, yn 1557 fannijs útjûn mei de titel Tobias ende Lazarus;
• Paraenesis gratulatoria in bonarum literarum et ludi literarii apud Elbingenses instituti commendationem, Danzig 1539;
• Eloquentiae triumphus, Danzig 1541, yn 1551 fannijs útjûn yn Keulen by Mart. Gymnicus, yn 1555 fannijs útjûn yn Antwerpen, ek wol Misobarbarus neamd;
• Prima Aelbingensis scholae foetura. Silva carminum sive σχεδιάσματα scholasticae iuventutis apud Elbingenseis tumultuarie congesta et variis rerum argumentis cum prophanis tum sacris conciliata, Danzig 1541;
• Morosophus. De vera ac personata sapientia comoedia, Danzig, 1541, fannijs útjûn yn 1599;
• Hypocrisis. De Hypocrisis falsa religione, ficta disciplina et supplicio, deque Psyches calamitate et restituta illi per veram poenitentiam salute Tragicomoedia, Basel, 1544, fannijs útjûn yn Wittenberg yn 1564;
• Joannis Pistorii a Worden ob evangelicae doctrinae assertionem apud Hollandos primo omnium exusti vita, Straasburch 1546;
• Adversus temerariam ne dicam impiam excommunicationis censuram [...] a quibusdam Academiae Regiomontanae apud Prutenos nuper institutae professoribus et concionatoribus ex mera invidia et malignandi libidine in ipsum latam, extemporalis quaedam antilogia, 1551, East-Fryslân;
• Een suuerlicke ende seer schoone disputacie welcke gheschiet is in den Haghe in Hollant, tussen die kettermeesters ende eenen christelijcken priester ghenaemt Jan van Woorden, aldaer ghevanghen ende oock verbrant, [Antwerpen] likernôch 1552-1554;
• Emdanae Civitatis Έγκώμιον. In Aembdanae civitatis atque adeo totius Vltramasanae Frisiae laudem carmen panegyricum, Emden 1557;
• Somma des christelichen religions, [Emden] 1562, oersetting troch Gnapheus fan it Heechdútske orizjineel troch Bullinger;

Literatuer

• (ned) Hendrik Roodhuyzen: Het leven van Guilhelmus Gnapheus, een' der eerste hervormers in Nederland. Loman, Amsterdam 1858.
• (dú) Albert Reusch: Wilhelm Gnapheus, erster Rector des Elbinger Gymnasiums:
  • Diel 1: Elbing 1868, as bylage fan it skoalprogramma fan it gymnasium fan Elbing, 1867/68.
  • Diel 2: Elbing 1877, as bylage fan it skoalprogramma fan it gymnasium fan Elbing, 1876/77.
• (dú) Heinrich Babucke: Gnapheus, Wilhelm. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, side 279.
• (dú) Rolf Tarot: Gnapheus, Gulielmus. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, side 482.
• (dú) Friedrich Wilhelm Bautz: Gnapheus, Guilielmus. Yn: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8,siden. 256–257.
• Morosophus. Ein törichter Weiser. Von der wahren und der scheinbaren Weisheit. Lateinisch und deutsch. Fannijs útjûn, oerset en útlein troch Hans-Dieter Hoffmann. Peter Lang, Frankfurt am Main 2010. ISBN 978-3-631-58073-8.

Keppelings om utens

• Literatuer oer en troch Willem de Volder yn de Dútske Nasjonale Biblioteek
• Wilhelm Gnapheus yn it Biografyske wurdboek foar Eastfryslân
• Guilielmus Gnapheus: Acolastus, Latynse tekst mei Nedeerlânske oersetting (ferzje fan 1956)
• Fidel Rädle: Acolastus – Der Verlorene Sohn. Zwei kontroverse lateinische Bibeldramen des 16. Jahrhunderts

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes: