De Trije Musketiers

De Trije Musketiers, yn it oarspronklike Frânsk: Les Trois Mousquetaires, is in histoaryske roman fan 'e grutte Frânske skriuwer en toanielskriuwer Alexandre Dumas (1802-1870). It spilet yn 'e santjinde iuw yn it Frankryk fan Loadewyk XIII, en fertelt it ferhaal fan 'e aventoeren fan 'e jongeling D'Artagnan nei't dy syn âldershûs efter him lit om nei Parys ta, dêr't er him by de Musketiers fan 'e Garde oanslute wol. De Trije Musketiers, dat foar it earst publisearre waard as in fúljeton yn 'e krante Le Siècle fan maart oant july 1844, is nei alle gedachten Dumas syn meast ferneamde wurk, dat withoefolle kearen adaptearre is ta oare media. Yn 1985 ferskynde der by de Afûk fan dit ferhaal in Frysktalige bewurking foar jongerein.

De Trije Musketiers
"D'Artagnan, Athos, Aramis and Porthos" Fan Maurice Leloir, 1894.
algemiene gegevens
oarspr. titel	Les Trois Mousquetaires
auteur	Alexandre Dumas
taal	Frânsk
foarm	roman
sjenre	aventoereroman
1e publikaasje	1844, as fúljeton

Ynhâld

De Trije Musketiers iepenet yn 1625, as de jonge ealman Charles Ogier de Batz de Castelmore, greve d'Artagnan, út 'e lânstreek Gaskonje wei nei de Frânske haadstêd Parys reizget, om him dêr by de Musketiers fan 'e Garde, in keninklike kartroep, te jaan. D'Artagnan is net ien fan 'e Trije Musketiers út 'e titel; dat binne Athos, Porthos en Aramis, ûnôfskiedlike freonen dy't libje neffens it motto "allegear foar ien, ien foar allegear" ("un pour tous, tous pour un"; wat Dumas trouwens ûntliend hat oan it biedwurd fan Switserlân, dêr't it op 'e ûnderskate kantonnen slacht).

Underweis nei Parys rekket D'Artagnan yn it plakje Meung-sur-Loire troch tadwaan fan in man dy't letter de greve fan Rochefort blykt te wêzen, in agint fan kardinaal Richelieu, syn bekendmakkingsbrief oan 'e greve fan Tréville, de kaptein fan 'e Musketiers, kwyt. Dêrtroch rint letter yn Parys syn moeting mei Tréville op neat út. Mar troch it finster yn 'e keamer fan 'e kaptein sjocht D'Artagnan Rochefort op 'e strjitte foarbykommen. Dêrop hastiget er him nei bûten ta; as er dêr oankomt, is de fûgel alwer flein, mar yn syn rimpenens hat er trije ôfsûnderlike musketiers misjegene, en elkmis easkje se no foldwaning fan him. Dat dy middeis moat D'Artagnan trije duëls efterinoar útfjochtsje mei de musketiers, dy't Athos, Porthos en Aramis blike te wêzen. Mar krekt as se mei it earste duël úteinset binne, komme de wachten fan kardinaal Richelieu, de earste minister fan kening Loadewyk XIII, harren oer it mad, dy't har oppakke wolle om't it útfjochtsjen fan duëls ferbean is. D'Artagnan en de Trije Musketiers sette it lykwols tsjin harren yn 'e kant en ûnder dat gefjocht warret D'Artagnan him sa bot, dat de kening, as dy der letter fan heard, him in plak oanbiedt yn 'e kompanjy fan kaptein Des Essart.

Dêrop nimt D'Artagnan in feint oan en fynt in loazjemint, dêr't er daliks smoarfereale wurdt op 'e tsjeppe jonge (troude) kostfrou, Constance Bonacieux. Dyselde wurket foar Anne fan Eastenryk, de gemalinne fan Loadewyk XIII, dy't har man bedraacht mei de foaroansteande Ingelske hartoch fan Buckingham. De keninginne hat krekt in setsje juwiellen as geskink krigen fan har man, mar by it ôfskie fan har minner jout se him de diamanten as oantinken oan har mei. Kardinaal Richelieu, dy't in ferlechje siket om in oarloch mei Ingelân te begjinnen, kriget dêr lucht fan en mient dan dat er Loadewyk XIII safier krije kin dat dy Ingelân de oarloch ferklearret as oantoand wurde kin dat er troch in Ingelsman beduvele is. Dat hy organisearret gau-gau in feest en bepraat de kening sa dat dy fan 'e keninginne easket dat se har diamanten dy jûns drage sil.

Tink derom: Yn de tekst hjirûnder wurdt de ôfrin fan it ferhaal beskreaun. As jo it ferhaal sels lêze wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net lêze.

De keninginne is dan yn alle steaten, en draacht Constance op om te soargjen dat se de juwiellen weromkriget. Constance kin lykwols har lêfe man net safier krije om nei Londen ta. Mar D'Artagnan en de Trije Musketiers, dy't ûnderwilens freonen wurden binne, beslute om te helpen. Under harren reis wurde se aloan en mar wer oanfallen troch de trewanten fan 'e kardinaal, sadat úteinlik allinnich D'Artagnan yn Ingelân oankomt. Hoewol't twa fan 'e diamanten stellen binne troch frouwe De Winter, in aginte fan Richelieu, kin Buckingham dy ferfange en wit D'Artagnan op 'e tiid mei it spul Parys wer te berikken. Sa mislearret Richelieu syn snoade plan; Loadewyk XIII wurdt neat wizer oangeande de bûtenechtlike amûrettes fan syn frou, en D'Artagnan kriget fan 'e keninginne ta beleanning in prachtige ring.

Koarte tiid letter ûntdekt D'Artagnan dat Constance troch har eigen man en Rochefort, yn opdracht fan Richelieu, ûntfierd en finzen set is. Underwilens binne de Trije Musketiers, dy't op 'e reis nei Ingelân alletrije ferwûne rekke wiene, hast wer hielendal opbettere. Yn deselde snuorje komt D'Artagnan ek foar it earst yn 'e kunde mei frouwe De Winter, dy't er werom ken út Meung as ien fan Rochefort syn meiwurkers. Likegoed rekket er fereale op har. Syn leafde wurdt lykwols net beäntwurde, sa't bliken docht as sy him út 'e ljochten besiket te helpen. D'Artagnan ûntkomt lykwols en kriget dêrnei frijwol daliks it befel en jou him by de Frânske troepen dy't de havenstêd La Rochelle, in bolwurk fan opstannige hugenoaten, belegerje.

Ek dêr besiket frouwe De Winter him om te bringen, mar eltse kear mislearje har plannen op 'e nij. Under it belis fan La Rochelle hearre de musketiers tafallich yn in tichtbye herberge hoe't Richelieu frouwe De Winter oarders jout en deadzje Buckingham, om't dy de hugenoaten stipet. Hy jout har ek in brief mei in blanko amnesty, mar dat wurdt har letter ûntfytmanne troch Athos. Mei't se in plak brek binne dêr't se it spul beprate kinne sûnder ôflústere te wurden, giet Athos in weddenskip oan dat de Trije Musketiers, D'Artagnan en harren fjouwer tsjinstfeinten in krekt ferovere bolwurk fan La Rochelle in oere lang mei syn achten beset hâlde kinne. Nei oardel oere witte se te ûntkommen, en dan hawwe se twaentweintich fan 'e fijân deade, wylst se ek noch in warskôging nei Buckingham witten hawwe te ferstjoeren. Dêrtroch wurdt frouwe De Winter oppakt sadree't se yn Ingelân foet oan 'e wâl set. Hja wit lykwols har sipier te ferlieden en hellet dyselde oer om har te helpen by har ûntsnapping, èn om Buckingham foar har te fermoardzjen, wat er docht.

As se weromkommen is yn Frankryk ferskûlet se har yn in kleaster, dat tafalligerwize krekt itselde kleaster is dêr't de keninginne Constance Bonacieux ferskûle hat nei't se har út it tichthús rêden hat. De naïve Constance mient yn frouwe De Winter in bûnsgenoate fûn te hawwen, mar frouwe De Winter sjocht no in mooglikheid om werom te slaan nei D'Artagnan en de Trije Musketiers, en fergiftiget Constance ear't D'Artagnan har rêde kin.

Frouwe De Winter wurdt lykwols troch de musketiers oanholden foar't se de beskerming fan kardinaal Richelieu berikt. Ear't Richelieu yngripe kin, soargje D'Artagnan en de Trije Musketiers derfoar dat se berjochte, feroardiele en terjochtsteld wurdt. Dêrop wurdt D'Artagnan arrestearre troch Rochefort en syn trewanten, en foar Richelieu brocht. As dy him nei it lot fan frouwe De Winter freget, hellet D'Artagnan it brief mei de kardinaal syn eigen blanko amnesty foar 't ljocht. Net dat dat him beskerming biedt, mar Richelieu kin it wol wurdearje. Dêrby is er temûk bliid om fan sa'n ferriedlike gearspanster ôf te wêzen. Sadwaande langet er D'Artagnan in nij brief oer, dat de drager, wa't dat ek wêze mei, in promoasje ta luitenant yn 'e kompanjy fan 'e greve fan Tréville jout. Hy biedt it earst oan elk fan 'e Trije Musketiers oan, mar dy wegerje it allegear mei te sizzen dat it D'Artagnan fan rjochten takomt.

It boek beslút mei de ein fan it belis fan La Rochelle, yn 1628. Aramis giet dan yn it kleaster, Porthos trout mei syn rike mêtresse, en Athos tsjinnet noch by de Musketiers ûnder D'Artagnan oant 1631, as er him weromlûkt op syn bûten op it plattelân om dêr te rintenierjen. Yn 1648 sille se inoar op 'e nij moetsje foar it ferfolch Vingt Ans Après ("Tweintich Jier Neitiid").

Eftergrûn

Dumas brûkte as boarne foar De Trije Musketiers it boek Mémoires de M. d'Artagnan, Capitaine Lieutenant de la Première Compagnie des Mousquetaires du Roi ("De Memoires fan dhr. D'Artagnan, Kaptein-Luitenant fan de Earste Kompanjy fan de Musketiers fan de Kening"), oer in ofsier mei de namme D'Artagnan dy't echt bestien skynt te hawwen. It neamde boek wie fan Gatien de Courtilz de Sandras en it waard útjûn yn Keulen yn 1700. Dumas liende it út 'e bibleteek yn Marseille en brocht it nea wer werom. Dêrnjonken line Dumas by it skriuwen fan De Trije Musketiers swier op 'e bydragen fan syn hantlanger Auguste Maquet.

It ferhaal fan De Trije Musketiers waard letter ferfolge yn 'e minder bekende boeken Vingt Ans Après ("Tweintich Jier Neitiid", út 1845) en Le Vicomte de Bragelonne, ou Dix Ans Plus Tard ("De Boarchgreve fan Bragelonne, of Tsien Jier Letter", út 1848). Dizze trije boeken steane bekend as de D'Artagnan-romans. Yn 'e Ingelske oersetting waard Le Vicomte de Bragelonne útjûn yn trije dielen: The Vicomte de Bragelonne, Louise de la Valliere en The Man in the Iron Mask, wêrfan't it lêste diel, fral troch The Man in the Iron Mask, de Hollywood-ferfilming út 1998 (mei Leonardo DiCaprio, Jeremy Irons, Gabriel Byrne, John Malkovich en Gérard Depardieu), hiel bekend wurden is. Yn 1883 waard der in fjirde diel, Le Fils de Porthos ("De Soan fan Porthos") útjûn ûnder Dumas syn namme, mar de wiere skriuwer dêrfan wie Paul Mahalin.

Adaptaasjes

De Trije Musketiers is letter withoefolle kearen adaptearre ta oare media, mei dêrûnder byldferhalen, stripferhalen, toanielstikken, musikals, tillefyzjesearjes, films, tekenfilms en fideospultsjes. Fan 'e ferfilmings is benammen memorabel The Three Musketeers, fan regisseur Richard Lester, út 1973, mei yn 'e haadrollen Michael York, Charlton Heston, Richard Chamberlain en Raquel Welch. In oare bekende, mar dúdlik minder serieuze ferfilming is The Three Musketeers fan regisseur Stephen Herek, út 1993, mei Charlie Sheen, Kiefer Sutherland, Oliver Platt en Rebecca De Mornay.

Fryske oersetting

Yn 1985 ferskynde der in Frysktalige foarm fan Les Trois Mousquetaires by de Afûk. It wie in oersetting fan in flink ynkoarte Spaanske bewurking foar bern, ûnder de titel Los Tres Mosqueteros, yn 'e foarm fan in byldferhaal mei tekenings fan Libico Maraia. De Fryske fertaling wie fan 'e hân fan Klaas Bruinsma. It boekje heart ta in fjouwerdielige searje fan lyksoartige útjeften; de oare dielen binne: De Aventoeren fan Tom Sawyer, Ivanhoe en de De Lêste Mohikaan.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Dumas, Alexandre, De Trije Musketiers (bewurking foar bern), Ljouwert, 1985 (Afûk), ISBN 9 06 27 32 100. Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Notes en References, op dizze side.