De Lêste Mohikaan

De Lêste Mohikaan, yn it oarspronklike Ingelsk: The Last of the Mohicans (folút: The Last of the Mohicans: A Narrative of 1757), is in histoaryske roman fan 'e Amerikaanske skriuwer James Fenimore Cooper (1789-1851). It is it twadde en bekendste diel fan 'e Leatherstocking Tales-pentalogy. It ferhaal spilet yn 1757, ûnder de saneamde Frânske en Yndiaanske Oarloch, in ûnderdiel fan 'e Sânjierrige Oarloch (1756-1763) yn Jeropa, wêrby't Frankryk en Grut-Brittanje deilis rekken om 'e macht yn Noard-Amearika, en beide siden Yndiaanske stammen as bûnsgenoaten yn 'e striid behellen. It fertelt it ferhaal fan 'e beide dochters fan 'e Britske kolonel George Munro (in histoarysk persoan), dy't yn 'e wyldernis fan wat letter de steat New York wurde soe, yn 'e knipe komme tusken de stridende partijen en dêrby de ikoanyske wâldrinner Nathaniel Bumppo (oftewol Haukeach) moetsje. The Last of the Mohicans is nei alle gedachten Cooper syn meast ferneamde roman en is oant hjoed de dei ta populêr bleaun, al hawwe kritisy flaterkes yn it ferhaal oantsjutten. It boek, dat foar it earst publisearre waard yn 1826, is neitiid withoefolle kearen adaptearre ta oare media. Yn 1985 ferskynde der by de Afûk fan dit ferhaal in Frysktalige bewurking foar jongerein ûnder de titel De Lêste Mohikaan.

De Lêste Mohikaan
Omslachyllústraasje fan in edysje út 1859.
algemiene gegevens
oarspr. titel	The Last of the Mohicans
auteur	James Fenimore Cooper
taal	Ingelsk
foarm	roman
sjenre	histoaryske roman,    aventoereroman
1e publikaasje	1826, Philadelphia
oarspr. útjwr.	H.C. Carey & I. Lea
rige
rige	Leatherstocking Tales
● foarich diel	The Pioneers
● folgjend diel	The Prairie

Eftergrûn

De titel fan it boek slacht op Uncas, de soan fan Chingachgook, Haukeach (Hawkeye) syn maat. Chingachgook wurdt yn it boek beskreaun as it lêste opperhaad fan 'e Mohikanen, in Yndiaanske stamme, en Uncas wie de lêste folbloed-Mohikaan. Hoewol't de Mohikanen as folk ek hjoed de dei noch besteane, waard yn 'e earste helte fan 'e njoggentjinde iuw, doe't Cooper syn boek skreau, algemien oannommen dat de Yndianen úteinlik totaal ferdwine soene, itsij troch mei geweld of troch sykten útrûge te wurden, itsij troch folslein assimilearre te wurden yn 'e blanke befolking. En de measte lju út dy tiid seagen dêr neat ferkeards oan.

Uncas (±1588-±1683) wie de namme fan in ferneamde sachem (opperhaad) fan 'e Mohegan, dy't in bûnsgenoat fan 'e Ingelsen wie. Troch de namme Uncas te brûken liket Cooper dus nei de Mohegan te ferwizen, dat in Yndiaansk folk is dat fan âlds yn 'e eastlike helte fan 'e Amerikaanske steat Konnetikut wennet. Lykwols, it ferhaal spilet yn 'e steat New York, dêr't de Mohegan nea taholden hawwe, mar wol in oare Yndiaanske stamme, de Mahican, wa har histoarysk wengebiet oan 'e Hudsonrivier lei. Cooper liket hjir dus twa ferskillende folken trochinoar te griemen. Yn elts gefal wurdt hjoed de dei mei de namme "Mohikanen" ferwiisd nei de Mahican, dy't yn 'e njoggentjinde iuw nei it westen ta deportearre binne en no yn 'e steat Wiskonsin libje.

Cooper brûkte as dekôr foar syn roman de Frânske en Yndiaanske Oarloch, it beslissende konflikt tusken de Frânsen en de Britten om 'e koloniale hegemony yn Noard-Amearika, dat de Britten yn 1763 yn harren foardiel besljochtsje soene, al wurdt op guon plakken yn it ferhaal foarútwiisd nei de Amerikaanske Frijheidsoarloch, dy't tweintich jier letter, yn 1776 útbrekke soe. De Frânske en Yndiaanske Oarloch wie in ûnderdiel fan 'e Sânjierrige Oarloch dy't ûnderwilens yn Jeropa útfochten waard, en dêr't suver it hiele kontinint by belutsen wie, mei Grut-Brittanje, Prusen, Hannover, Breunswyk-Wolffenbüttel, Hessen-Kassel, Schaumburg-Lippe en Portegal oan 'e iene kant, en Frankryk, Eastenryk, Ruslân, Spanje, Sweden en Saksen oan 'e oare kant. De striid yn Noard-Amearika wie dus mar in bysaak, dêr't troch net ien fan beide kanten in protte troepen foar frijmakke wurde koene. Sadwaande waard de oarloch dêre útfochten troch in minimaal oantal geregelde militêre ienheden, ûnderstipe troch út bewapene kolonisten gearstalde milysjes. Boppedat waarden troch beide siden Yndianen as bûnsgenoaten yn 'e striid behelle, dêrby gebrûk meitsjend fan 'e wrok en it âldsear dat der tusken de Yndiaanske stammen ûnderling bestie. Oan 'e kant fan 'e Britten focht it grutste part fan 'e Irokeeske Konfederaasje en fierders hiene se de Katôba en de Sjeroky as bûnsgenoaten. Oan 'e Frânske kant fochten mei de Huroanen, Abenaky, Mikmak, Odjibwa, Ottawa, Algonkin, Delawêr, Sjôny en ek de Irokeeske Kanawake-Mohôk. De oarloch waard benammentlik útfochten oan 'e grinzen fan 'e Britske koloanjes, fan Firginia yn it suden oant Nij-Skotlân yn it noarden.

Ynhâld

Alice en Cora, de beide dochters fan kolonel Munro, binne mei Britske militêre fersterkings ûnderweis nei Fort William Henry, om harren dêr by har heit te jaan. De kolonne stiet ûnder lieding fan majoar Duncan Heyward, en omfettet ek de sjonglearaar David Gamut. Mar de gids Magua, dy't him foardocht as in Mohôk, mar eins in Huroan is, liedt harren yn in mûklaach. De Britske soldaten liede swiere ferliezen, en Magua, fan wa't kolonel Munro noch wat tegoede hat, stiet op it punt om 'e beide froulju dea te dwaan as de wâldrinner Nathaniel "Natty" Bumppo, byneamd Haukeach en ûnder de Frânsen bekend as la Longue Carabine ("it Lange Gewear"), op it toaniel ferskynt. Yn 'e mande mei syn maat Chingachgook, it opperhaad fan 'e Mohikanen, en dy syn soan Uncas wit er Magua en syn trewanten op 'e flecht te jeien en de froulju te rêden.

Tink derom: Yn de tekst hjirûnder wurdt de ôfrin fan it ferhaal beskreaun. As jo it ferhaal sels lêze wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net lêze.

Om't er wit dat Magua mei gauwens mei fersterkings weromkomme sil, liedt Haukeach de susters Munro, majoar Heyward en Gamut fan it paad ôf en dwers troch it wyldlân. Nei in fûleindich gefjocht wurde se lykwols twongen om beskûl te sykjen yn in grot. Om't se dêr as rotten yn 'e fâle sitte soene, ferbergje Haukeach en de Mohikanen harren ûnderwetter yn in rivier, wylst allinnich de fjouwer Britten yn 'e grot geane en dêr al rillegau finzen nommen wurde troch de Huroanen. Underweis nei it Huroanske doarp komme Haukeach, Chingachgook en Uncas Magua-en-dy oer it mad; se deadzje de measten, mar Magua sels ûntkomt. Dêrop eskortearje Haukeach en de Mohikanen de fjouwer Britten nei Fort William Henry, dat se nettsjinsteande it belis troch de Frânsen dochs binnenglûpe kinne.

Omslach fan in Dútske edysje út 1899.

Kolonel Munro stjoert Haukeach nei it súdliker leine Fort Edward ta mei in fersyk om fersterkings, en as er dêr oankomt, stjoert generaal Webb him mei in antwurd werom. Underweis werom nei Fort William Henry wurdt Haukeach finzen nommen troch de Frânsen, dy't him minus Webb syn brief by Fort William Henry ôfleverje. Underwilens fertelt majoar Heyward oan kolonel Munro dat er fereale wurden is op Munro syn dochter Alice en freget er om tastimming om har it hof te meitsjen, wat Munro goed taliket. In pear dagen letter langet de Frânske generaal Montcalm ûnder in besprek Webb syn brief oan Munro oer. It docht bliken dat Webb gjin fersterkings stjoere sil. Dêrop jout Munro ta oan Montcalm syn easken en draacht er it fort oer oan 'e Frânsen. Neffens de betingsten fan it ferdrach dat se slute, meie de Britske soldaten mei al harren ferwûnen, froulju en bern ûnbehindere ôftsjen.

Mar as dat syn beslach kriget, wurdt de Britske kolonne bûten it fort oanfallen troch tûzenen Yndiaanske krigers. De Britten wurde sûnder ûnderskie te meitsjen finaal ôfslachte. Yn it trelit fan it bloedbad grypt Magua de beide susters Munro en fiert harren fuort dat út nei syn Huroanske doarp, hjitfolge troch David Gamut. Fjouwer dagen letter folgje Haukeach, de beide Mohikanen, majoar Heyward en kolonel Munro it spoar dat Magua syn selskip efterlitten hat. Bûten it Huroanske doarp komme se Gamut tsjin, dy't de Huroanen net doare te fermoardzjen om't se miene dat er sljochtsinnich is mei syn gesjong. Fan Gamut komme Haukeach en de oaren oan 'e weet dat Alice yn dit doarp fêstholden wurdt, wylst Cora nei in doarp fan 'e Delawêr, in eintsje fierderop, ta brocht is. Wylst Chingachgook by kolonel Munro bliuwt, dy't troch alles dat der bard is net alhiel goed richtich mear is, sette Heyward en Gamut nei it Huroanske doarp ta om Alice te befrijen, en geane Haukeach en Uncas op it Delawêr-doarp oan.

Ear't Heyward en Gamut Alice fine kinne, wurdt Uncas, dy't troch de Huroanen trappearre en finzen nommen is, it doarp ynsleept. Magua easket dat er ta de dea brocht wurde sil, en yn 'e opskuor dy't dan ûntstiet, witte Heyward, Gamut en Haukeach, dy't Uncas folge is, Alice te befrijen. Wylst Heyward it fanke fuortdraacht, keare Gamut en Haukeach werom om Uncas te rêden. Nei't dat syn beslach krigen hat, geane Haukeach, Uncas en Heyward nei it Delawêr-doarp ta, dêr't se de frijlitting fan Cora Munro easkje. Ek Magua komt dêr opdaagjen, poermâl oer it ferlies fan Alice. Hy wol no Cora fan 'e Delawêr weromhawwe en easket dat Haukeach-en-dy finzen nommen wurde. Tamemund, it opperhaad fan 'e Delawêr, dy't de koal en de geit sparje wol, beslút úteinlik dat eltsenien frij is om te gean, behalven Cora, om't dy fan Magua is. Dêrop set Magua ôf mei Cora, wylst de oaren noch trije oeren yn it doarp fêstholden wurde om him in foarsprong te jaan.

As Haukeach-en-dy risselwearje om derefteroan, komt Gamut oan yn it Delawêr-doarp mei it nijs dat Magua Cora meinommen har nei it Huroanske doarp. Haukeach-en-dy sette dêr mei help fan 'e Delawêr hinne en bringe de Huroanen swiere ferliezen ta. Mar as se it doarp ynnommen hawwe, docht bliken dat Magua mei Cora en twa fan syn trewanten útpykt is. Uncas, Haukeach en majoar Heyward efterfolgje harren troch it berchlân hinne. Cora hâldt fuort by in ôfgrûn ho en wegeret om fierder. As Uncas, dy't de oaren foarút kûgele is, dan de Huroanen oanfalt, misbeteart it alhiel en komme sawol hy as Cora om. Dêrop arrivearret Haukeach en sjit Magua dea. It boek einiget mei in wiidweidige beskriuwing fan 'e begraffenissen fan Uncas en Cora.

Histoaryske akkuratens

De legeroanfierders dy't Cooper yn syn boek neamt, de Britske generaal Daniel Webb († 1771), de Frânske generaal Louis-Joseph de Montcalm-Gozon, markys fan Saint-Veran (1712-1759) en de Ulsterskotske kolonel George Munro (eins George Monro; 1700-1757) binne allegearre histoaryske persoanen. Yn 'e maityd fan 1757 waard Munro yn Fort William Henry, yn Opper-New York, belegere troch in legermacht fan 7.000 man ûnder Montcalm. Webb stjoerde Monro op 2 augustus fersterkings yn 'e foarm fan 200 geregelde Britske soldaten en 800 man fan 'e milysje fan Massachusetts. Dat wiene de troepen dêr't Munro syn dochters yn it boek mei reizgje.

Op 3 augustus stjoerde Monro boadskippers súdoan nei Fort Edward, dêr't Webb tahold, mar dyselde wegere om noch mear fersterkings te stjoeren, mei't hy en syn 1.600 man alles wiene dat tusken de Frânsen en Albany yn stie. Op 4 augustus skreau er oan Monro dat dy mar ûnderhannelje moast om yn ruil foar in oerjefte de bêst mooglike betingsten fan 'e Frânsen los te krijen. Dizze tynge waard lykwols ûnderskept troch de Frânsen; yn Cooper syn ferhaal waard dit boadskip oerbrocht troch Haukeach doe't hy finzen nommen waard troch de fijân. Op 7 augustus stjoerde Montcalm Webb syn brief troch nei it fort, dêr't Monro tsjin dy tiid mar kwealk noch stânhâlde koe. Nei noch in dei bestookt te wêzen troch de Frânske kanonnen, hyste Monro op 'e achtste de wite flagge en stimde er deryn ta om it fort oer te jaan en mei syn troepen ôf te tsjen.

Doe't de weromlûking begûn, foel in part fan Montcalm syn Yndiaanske bûnsgenoaten, dy't lulk wiene om't har troch de gong fan saken de bút fan in plondering ûntsein wie, de Britske kolonne oan. Cooper syn ferslach fan dit foarfal en de neisleep derfan is luguber en histoarysk net botte akkuraat. In detaillearre rekonstruksje fan it barren hat oantoand dat úteinlik tusken de 69 en de 184 Britten it libben lieten, wylst likernôch 500 finzen nommen waarden.

In Sovjet-postsegel út 1989.

Adaptaasjes

The Last of the Mohicans is withoefolle kearen adaptearre is ta oare media, lykas films, tillefyzjesearjes, tekenfilms, harkspullen, toaniel, opera's en stripferhalen. De measte lju sil it ferhaal fral bekend wêze fan 'e Hollywood-film The Last of the Mohicans, út 1992, mei de akteur Daniel Day-Lewis yn 'e rol fan Haukeach. Dêrby moat wol oantekene wurde dat dy film, fan regisseur Michael Mann, hiel frij mei de ferhaalstof omspringt. In diel dêrfan komt fansels troch feroarjende tiden; sa set aktrise Madeleine Stowe it personaazje fan Cora Munro del as in folle trochtaastender dame as dat Cooper har ôfskilderet.

Mar dêrnjonken binne der ek feroarings yn it ferhaal oanbrocht. Sa komt it personaazje fan David Gamut der hielendal net mear yn foar, wurdt Haukeach nea finzen nommen troch de Frânsen, en fynt de episoade mei de grot (dy't hjir efter in wetterfal pleatst is) pas plak neidat Haukeach en de Mohikanen de susters Munro by de oanfal op 'e ôftsjende Britske kolonne nei de fal fan it fort in twadde kear rêden hawwe. Fierdersoan is it yn 'e film net Cora, mar Alice dy't op 't lêst troch Magua meifierd wurdt en dan de dea fynt. Ek is it yn 'e film oan 'e ein fan it ferhaal net Haukeach, mar Chingachgook dy't wraak nimt op Magua troch him te deadzjen. Boppedat is yn 'e film fan The Last of the Mohicans in leafdesferhaal tusken Haukeach en Cora Munro makke, wylst de ûngelokkige majoar Heyward him foar harren opofferet en libben ferbrând wurdt.

Fryske oersetting

Yn 1985 ferskynde der in Frysktalige foarm fan The Last of the Mohicans by de Afûk. It wie in oersetting fan in flink ynkoarte Spaanske bewurking foar bern, ûnder de titel El Último Mohicano, yn 'e foarm fan in byldferhaal mei tekenings fan Libico Maraia. De Fryske fertaling wie fan 'e hân fan Klaas Bruinsma. It boekje heart ta in fjouwerdielige searje fan lyksoartige útjeften; de oare dielen binne: De Trije Musketiers, De Aventoeren fan Tom Sawyer en de Ivanhoe.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Cooper, James Fenimore, De Lêste Mohikaan (bewurking foar bern), Ljouwert, 1985 (Afûk), ISBN 9 06 27 32 070. Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Notes en Further reading, op dizze side.