Marijetsjerke (Marienhafe)
De Marijetsjerke (Dútsk: Marienkirche) is in protestantsk-luthersk tsjerkegebou yn Marienhafe, Nedersaksen. Oant 1829 wie de tsjerke in trijeskippige krúsbasilyk en de grutste tsjerke fan East-Fryslân.
| Marijetsjerke
Marienkirche | ||
| bouwurk | ||
| ||
| De Marijetsjerke fan Marienhafe | ||
| lokaasje | ||
| lân |  Dútslân
| |
| regio |  Nedersaksen
| |
| lânkring |  Auwerk
| |
| plak |  Marienhafe
| |
| adres | Am Markt | |
| bysûnderheden | ||
| type bouwurk | Tsjerke | |
| boujier | 13e iuw toer 19e iuw | |
| boustyl | Gotyk | |
| monumintale status |  Kultuermonumint
| |
| offisjele webside | ||
| Side tsjerklike gemeente | ||
Skiednis bewurkje seksje
De tsjerke waard yn de 13e iuw boud, yn in tiid dat de flekke Marienhafe likernôch 500 ynwenners telde. Der wurdt fanút gien dat de bou tusken 1210 en 1240 mei de eastlike dielen útein sette. De foltôging soe sa tusken 1260 oant 1280 plakfûn ha.
De iergoatyske tsjerke waard like grut as de domtsjerke fan Osnabrück en wie dêrmei it grutste tsjerkegebou tusken Grins en Bremen. De tsjerke hie in maksimale lingte fan 72,5 meter. Ferdield oer de boudielen wie de toer 12 meter lang, it skip 34 meter, it dwersskip 12,5 meter en it koer 14 meter lang. De toer wie 14 meter breed, it haadskip mei de sydskippen (4,7 meter) 23 meter, it dwersskip 32,5 meter en it koer 12 meter. Nei't de tsjerke foar in part ôfbrutsen waard krige de tsjerke in lingte fan 48 meter en in breedte fan 13 meter.
Eartiids wie de tsjerke in beaken foar it seefolk. De tsjerke stie hast oan Leybocht ta, dy't de namme te tankjen hat oan it mei laai (Ley is in Âlddútsk wurd foar laai) oerdutsen súdlike dak fan de tsjerke. Oare dielen fan de tsjerke wiene mei koper belein. Letter wie de tsjerke oer it Störtebeker Djip (Störtebeker Tief) mei de Noardsee ferbûn. Der is praat oer dat tsjin it ein fan de 14e iuw de seerôver Klaus Störtebeker him yn de tsjerketoer skûl hold, mar bewiis ûntbrekt.
By de reformaasje rekke East-Fryslân tsjerklik ferdield yn in nkalvinistysk westen en in luthersk easten. Yn 1593 waard yn Marienhafen nochris besocht om it ferdielde greefskip wer ta in tsjerklike ienheid te smeien. Noch yn itselde jier waard yn de tsjerke fan Marienhafe in nije tsjerkeoarder tekene, mar fanwegen de politike tsjinstellings yn East-Fryslân bleau de ferdieldens bestean.
Ferfal bewurkje seksje
Met it ferskowen fan de kust ferdwûn nei de midsiuwen ek de funksje fan de tsjerke as seebeaken. Marienhafe ferlear ekonomyske betsjutting en it waard foar de ynwenners lestiger it ûnderhâld fan de tsjerke op te bringen. Foar it needsaaklike folgen reparaasjes, mar stadichoan sette dochs it ferfal yn. Ek de ûndergrûn en it waar befoarderen de brekfalligens fan de tsjerke en yn 1819 stoartte in diel fan it koer yn. By dy ramp waard ek it yn 1593 boude alter ferneatige. Foar in restauraasje wiene 90.000 Hannoverske ryksdaalders nedich, mar dat bedrach wie der net. Wylst der praat waard hoe't it fierder moast, sloech yn 1820 de bliksem yn en waard it boppeste diel fan de toer ferneatige.
Ofbraak bewurkje seksje
Lang om let naam de gemeente yn 1829 it beslút om de tsjerke foar in diel ôf te brekken. In oannimmer fierde it wurk út en it frijkommen materiaal mocht er as fergoeding foar it wurk hâlde. De ôfbraak stie ûnder tafersjoch fan de stedsarsjitekt Martin Heinrich Martens, dy't earst noch tekenings makke hie fan it gebou.
It koer, it transept en de krusing waarden mei de smelle sydskippen en de treptuorkes ôfbrutsen. By de ôfbraak gyng ek it stiennen ferwulft fan it skip ferlern en de sydmuorren waard op hichte fan de daken fan de eardere sydskippen brocht en tichtmitsele. De romtes ûnder de arkades fan it skip binne brûkt foar it ynbringen fan finsters. Om de toer en de tsjerke better mei inoar yn ferhâlding te bringen waarden yn 1834 twa ferdjippings fan de toer ôfbrutsen.
By de 19e-iuwske ôfbraak fan de tsjerke gyng in grut part fan de dekoraasjes ferlern. De Marijetsjerke waard fan in krústsjerk yn in ienskippige sealtsjerke feroare.
Ynterieur bewurkje seksje
Preekstoel bewurkje seksje
De preekstoel út 1669 is nei alle gedachten ôfkomstich fan Johann Cröpelin, soan fan Jacob Cröpelin, dy't in soad preekstuollen makke foar Eastfryske tsjerken. It klankboerd is fersierd mei in Kristusbyld mei oerwinningsbanier. Op de hoeken fan it klankbyld binne ingels oanbrocht. De seissidige kûp is tusken de draaide pylderkes fersierd mei de evangelisten.
Oan de râne fan it klankboerd en it hek fan de opgong steane Nij Testamintyske teksten, wylst de foet fan de preekstoel de nammen fan de dûmny's, de tsjerkeried en de skinkers fan de preekstoel neamt.
Alter bewurkje seksje
Oant it ynstoarten fan it koer yn 1819 besiet de tsjerke in tige moai alter. Sûnt hat de gemeente in ienfâldich alter. Ut de tiid fan de restauraasje yn 1964 datearret it keunstwurk fan de byldhouwer Erich Brüggemann. Boppe it alter hong in krusifiks mei dêrboppe in troan mei de fjouwer bisten yn Iepenbierings 4:1-8. By de renovaasje fan de jierren 1980 waard dat keunstwurk ferwidere. De krusifiks hinget tsjintwurdich yn de nis boppe it alter. op de súdlike kant fan de alterromte steane twa bylden út de âlde tsjerke.
Doopfont bewurkje seksje
It doopfont fan Bentheimer sânstien waard tusken 1180 en 1270 mei it skip nei East-Fryslân fearn. It is ryk dekorearre mei ornamintfriezen fan ranken en druven en rêst op fjouwer liuwen.
Kroanluchters bewurkje seksje
De âldste kroanluchter is fan 1637 en is ta neitins fan it ferstjerren fan harren dochter Tjadlef skonken troch de famylje Agena. Sûnt 1725 hinget der ek noch in kroanluchter mei tolve earms. De twa oare kroanluchters stamme út 1953.
Klokken bewurkje seksje
Op de tredde ferdjipping fan de toer hinjge trije klokken. De súdlike klok waard yn 1633 getten en weecht 2,5 ton. Op de klok stiet in tekst oer de skinking en it reliêf fan Marije op moannesikkel. Foar it jitten fan de klok waard in âldere klok brûkt fan 8 ton. Dy klok wie al sûnt 1600 net mear te brûken en waard yn fjouwer klokken omgetten. Sûnt hong de klok yn in aparte klokketoer op de eastlike kant fan it tsjerkhôf, dy't yn 1834 ôfbrutsen waard. De oare twa klokken binne folle jonger: de noardlike klok is fan 1960 en de eastlike fan 1955.
Oargel bewurkje seksje
It barokke oargel waard tusken 1710 en 1713 troch Gerhard von Holy (1677-1736) út Esens boud. It haadwurk hat tolve en it rêchposityf acht registers. De oargelkas is mei ingels fersierd en yn it midden kening David. It rike fykwurk waard makke troch Johann Wilhelm út Emden. Sûnt 1952 is it oargel in monumint. By de restauraasjes bleaune de oarspronklike registers foar de haadsaak bewarre.
Museum bewurkje seksje
It "Gesellschaft für bildende Kunst und vaterländische Altertümer" út Emden sette sûnt 1878 útein mei it sammeljen fan it byldhouwurk fan de ôfbrutsen tsjerke. Ek de tsjerklike gemeente holp nei 1880 mei om resten fan de romanogoatyske tsjerke byinoar te garjen. Op de earste ferdjipping fan de toer is sûnt de jierren 1930 in romte ynrjochte as museum, dat ynearsten brûkt waard om saken op te slaan. In model fan de tsjerke is te sjen en ek de resten fan de âlde tsjerke wurde dêr útstalt. In 200-dielich fries mei fabelbisten, monsters, duvels en jacht- en ridderfoarstellings dat eartiids ûnder de dakrâne om de hiele tsjerke hinne rûn is op tekenings te sjen.
Keppeling om utens bewurkje seksje
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Literatur en Einzelnachweise, op dizze side.
|
