Morganatysk houlik
In morganatysk houlik (fan it Latynske matrimonium morganaticum, dat komt fan it Goatyske wurd morgjan, "beheine") of in houlik mei de lofterhân wie histoarysk in beheinde foarm fan it houlik. Soks kaam mank de Jeropeeske adel foar, en wie benammen frij algemien yn 'e Dútsktalige lannen. By in morganatysk houlik wie ien fan 'e beide houlikspartners (yn 'e regel de frou) fan in legere maatskiplike klasse as de oare. Dat koe betsjutte dat in ealman mei in boargerfamke troude, mar ek wie it mooglik dat immen út 'e hegere adel, bgl. in hartoch, troude mei immen út 'e legere adel, bgl. in baronesse.
Hoewol't yn sokke gefallen ornaris sprake wie fan in houlik út leafde, fûnen de maatskiplike gelikensen fan 'e brêgeman oer it algemien dat dy him oan sa'n frommeske fergoaide. Troch in morganatysk houlik oan te gean, koene de breid en de eventuële bern dy't út it houlik fuortkomme soene, gjin oanspraak meitsje op 'e rjochten, besittings of aadlike titels fan 'e brêgeman. Om't syn widdo en bern by syn eventueel ferstjerren neat ervje koene, moast de manlike partner yn in morganatysk houlik op in oare wize soarchdrage foar harren finansjeel wolwêzen as soks barre soe. Dat waard dien troch de saneamde moarnsjefte, in geskink dat troch de brêgeman oan 'e breid jûn waard op 'e moarn nei de houliksnacht.
Morganatyske houliken koene tsjinje om langjierrige ferhâldings mei mêtresses te legalisearjen. Ek kaam it foar dat in regearjend monarch dy't widner wurden wie en út syn earste houlik al bern (en in troanopfolger) hie, neitiid noch in houlik út leafde slute woe. Om dynastike swierrichheden foar te kommen dy't mooglik ûntstean kinne soene troch bern dy't út sa'n twadde houlik berne waarden, sleat de monarch dan ynstee fan in gewoan houlik in morganatysk houlik, dat de bern út it twadde houlik útsleat fan 'e erfopfolging. Fierders wie it ek frij normaal dat jongere soannen út foarstehuzen, dy't nammers dochs net foar de troanopfolging yn oanmerking kamen, in morganatysk houlik oangiene.
Nettsjinsteande it feit dat morganatyske houliken foar 'gewoane' houliken oer in ôfwikende wetlike status hiene, wiene se wol deeglik offisjeel jildich en erkend troch steat en tsjerke. In morganatysk houlik is dus net itselde as 'oer de putheak trouwe', wat foarhinne yn Fryslân benammen yn 'e Wâlden wol foarkaam; dat wie winlik in foarm fan gearwenjen dy't nèt offisjeel erkend waard. Bern dy't út morganatyske houliken fuortkamen, wiene wettich en droegen net it stigma fan in oerwûn bern te wêzen. Wol wie it sa dat sokken inkeld de rjochten fan 'e houlikspartner út 'e leechste maatskiplike stân hiene, yn 'e regel de mem. Guon persoanen dy't út morganatyske houliken berne wiene, klommen letter op oant yn 'e heechste maatskiplike fermiddens sûnder dat har komôf har dat behindere.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References en Further reading, op dizze side. |