Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam
De Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam (Fjetnameesk: Bắc thuộc, "It Hearren by it Noarden") is in ferwizing nei fjouwer tiidrekken yn 'e skiednis fan Fjetnam, wêryn't dat lân oerhearske waard troch Sina. De earste trije perioaden, dy't in sterk oaniensletten karakter hiene, begûnen yn 111 f.Kr. en einigen yn 938. In fjirde, relatyf koarte perioade folge yn 'e earste helte fan 'e fyftjinde iuw, en wurdt troch de measte histoarisy negearre as se it oer 'de Sineeske oerhearsking fan Fjetnam' hawwe. Itselde jildt trouwens noch sterker foar de koarte Sineeske besetting fan Noard-Fjetnam oan 'e ein fan 'e Twadde Wrâldoarloch. In histoarysk oersjoch sjocht der sa út:
- Earste Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam (111 f.Kr.-39 n.Kr.): ynfallen fan 'e Sineeske Han-dynasty yn it keninkryk Nanyue, dêr't Fjetnam doedestiden ta hearde, liede ta in koarte oarloch tusken Sina en Nanyue, dy't einiget mei de anneksaasje troch Sina fan hiel Nanyue yn 111 f.Kr.
- Twadde Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam (43-544): Fjetnam makket diel út fan it Keizerryk Sina fan 'e Han-dynasty oant de Noardlike en Súdlike Dynastyen.
- Opstân fan Lý Nam Đế (544): de Fjetnameeske lieder Lý Nam Đế makket gebrûk fan 'e boargeroarloch yn Sina troch Fjetnam fan it Sineeske Ryk los te skuorren, en stiftet dêrnei in eigen dynasty.
- Trêde Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam (602-938): as de Sui-dynasty Sina weriene hat, wurdt in grut leger nei it suden stjoerd, dat Fjetnam weroveret yn 'e Ly-Sui-oarloch. It lân bliuwt dêrnei oant de ein fan 'e Tang-dynasty ûnder Sineesk bewâld. Uteinlik wint Fjetnam syn ûnôfhinklikens werom yn 'e Slach op de rivier de Bach Dang, wêrby't de Fjetnameeske lieder Ngô Quyền de súdlike Sineeske float ferdylget.
- Fjirde Sineeske Oerhearsking fan Fjetnam (1407-1427): de Fjetnameeske nederlaach yn 'e Ming-Ho-oarloch (1406-1407) liedt ta in tweintichjierrige besetting fan Fjetnam troch de Sineeske Ming-dynasty, oant de Fjetnameeske oerwinning yn 'e Lam Son-opstân fan 1418-1427.
Geografyske begrinzing en ynfloed
bewurkje seksjeDe fjouwer tiidrekken fan Sineeske oerhearsking fan Fjetnam korrespondearje net mei de moderne grinzen fan Fjetnam, mar mear mei dy fan it eardere Noard-Fjetnam. Yn it earste milennium wie dat it hiele geografyske berik fan Fjetnam; de útwreiding nei it suden begûn pas letter. Tsien iuwen kolonisaasje troch de Sinezen soargen foar in oansjenlike demografyske neilittenskip, mei't grutte oantallen etnyske Sinezen har yn dy tiid yn Fjetnam nei wenjen setten. Ek waard it lân doe behelle yn it Sineeske hannelsnetwurk yn East-Aazje. Tsjin 'e útlânske oerhearsking kanten de lânseigen Fjetnamezen har fûleindich oan. De Twadde Sineeske Oerhearsking wie in ûnlijige tiid mei hast 500 jier fan oanhâldende opstannen en oarloch, hoewol't de Trêde Sineeske Oerhearsking harmonieuzer ferrûn.
Behalven kolonisten, hannel, bestjoer en it Sineesk as bestjoerstaal yntrodusearren de Sinezen ek nije techniken yn Fjetnam, lykas it oanlizzen fan diken, it ferbouwen fan rys, en beskate aspekten fan feehâlderij. De Sineeske kultuer, dy't nei tûzen jier oerhearsking stevich ferankere wie ûnder de Fjetnameeske hegerein, bleau de dominante streaming fan 'e elite oant de kolonisaasje fan it lân troch de Frânsen yn 'e twadde helte fan 'e njoggentjinde iuw, doe't Fjetnam opgie yn 'e koloanje Frânsk-Yndo-Sina. De iennichste útsûndering op dy regel wie it sânjierrige bewâld fan 'e sterk anty-Sineeske Hồ-dynasty (1400-1407), dy't it near lei op û.m. it sprekken fan 'e Sineeske taal, wat ien fan 'e oarsaken wie foar de tweintichjierrige Fjirde Sineeske Oerhearsking. Mar nei it ferdriuwen fan 'e Sineeske besettingstroepen yn 1427 waard it chữ nôm-skrift, dat bestie út (foar in diel oanpaste) Sineeske karakters, brûkt foar de opkomst fan in literatuer yn it Fjetnameesk. De tûzenjierrige besetting troch de Sinezen liet yn Fjetnam fierders in sterk besef fan 'e eigen identiteit nei, tegearre mei in sterke ûnôfhinklikheidssin.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side. |