West-Berlyn
West-Berlyn is de namme foar it westlike part fan Berlyn ta ûnderskieding fan East-Berlyn yn de tiid dat West- en East-Dútslân twa aparte lannen wiene. De politike skieding fan Berlyn sette útein yn 1948 yn 'e foarm fan fjouwer alliearde besettingssônes. Trije fan de fjouwer besettingssônes foarmen fan 1949 oant 1990 West-Berlyn. De offisjele namme wie Berlin (West), wilens de DDR de namme Westberlin brûkte en er foar East-Berlyn de namme Berlin, Hauptstadt der DDR (Berlyn, haadstêd fan de DDR) brûkte.
| Berlin (West) West-Berlin | |
|---|---|
| |
| Flagge | Wapen |
.svg)
|
 |
| Polityk | |
| Lân |  Bûnsrepublyk Dútslân
|
| Dielsteat/Besettingssône | Berlin (West)
|
| Sifers | |
| Ynwennertal | 2.130.525 (1989) |
| Oerflak | 481 km² |
| Oar | |
| Stifting | 1948 |
Skiednis
bewurkje seksje
Berlyn waard by de ôfrin fan de Twadde Wrâldkriich beset troch de fjouwer alliearden Frankryk, Grut Brittanje en de Feriene Steaten yn it westen en de Sowjet Uny yn it easten. Hja ferdielden de stêd lykas Dútslân yn fjouwer sektoaren. De westlike sektoaren foarmen West-Berlyn en de eastlike Sowjet sektor foarme East-Berlyn. Berlyn lei yn it midden fan de Sowjet-besettingssône fan Dútslân. Doe't de D-Mark yn de westlike sônes ynfierd waard, ferklearre Stalin dat dat tsjin de makke ôfspraken wie en yn reaksje dêrop sleat hy de ferbinings tusken de Westlike sônes mei West-Dútslân en sette mei de Blokkade fan Berlyn útein. Yn andert dêrop begûnen westlike alliearden in loftbrêge yn te stellen. Alle guod dat de stêd nedich hie, waard mei fleantugen oanfierd. Op 12 maaie 1949 waard in ein makke oan de blokkade. De enklave West-Berlyn wie no fan West-Dútslân út te berikken oer de grinsoergong Helmstedt-Marienborn lâns in 170 km lange dyk.
Yn 1949 waard de Bûnsrepublyk Dútslân (West-Dútslân) oprjochte. Neffens de West-Dútske grûnwet wie Berlyn in dielsteat fan de Bûnsrepublyk. De fjouwer alliearden dy't Dútslân en Berlyn besetten nommen dat part fan de grûnwet net oan. West-Berlyn wie dêrom gjin grûnwetlik ûnderdiel fan de Bûnsrepublyk Dútslân. It parlemint fan de Bûnsrepublyk dat syn sit yn Bonn hie, koe gjin wetten foar West-Berlyn oannimme. Dat moast troch it Berlynske Hûs fan Offurdigen dien wurde. West-Berlynske boargers hiene oare identiteitsbewizen as de boargers fan de Bûnsrepublyk en manlju dy't yn West-Berlyn wennen hiene gjin tsjinstplicht yn de ''Bundeswehr''. Dat makke West-Berlyn in populêr wenplak foar jonge West-Dútske mannen.
West-Berlyn foarme in enklave yn de DDR en wie winliken in West-Dútske eksklave. It hearde net by de DDR, dy't it hiele gebiet omsleat en boargers fan West-Dútslân en West-Berlyn wiene frij en reizgje hin en wer tusken dy twa gebieten.
Fan 13 augustus 1961 oant 9 novimber 1989 wie West-Berlyn fan East-Berlyn en de DDR ôfskieden troch de Berlynske Muorre. De muorre hie in tal grinsoergongen, dêr't Checkpoint Charlie de ferneamste fan wie. Der wie ek trein- en S-Bahn-ferkear mooglik. De grinsformaliteiten foar S-Bahn brûkers waarden dien op it Stasjon Friedrichstrasse. Dy grinsoergongen koene troch West-Berliners en West-Jeropeanen frij brûkt wurde om East-Berlyn te besykjen; West-Berliners nei it Fjouwermachtenakkoart fan 1972. Dochs foar East-Dútsers (útsein de âlderein) bleau de grins nei West-Berlyn sletten.
Nei de Wende fan 1989 waard der oantrune op weriening fan de stêd. Nei de Dútske weriening yn 1990 waarden West- En East-Berlyn wer ien stêd. Nei it ferdwinen fan de muorre binne de ferskillen fan 40 jier lang lykwols noch net ferdwûn op mêd fan skiednis en ûntjouwing. West-Berlyn is dochs noch yn soad opsichten te ûnderskieden fan East-Berlyn, al hat men warber west en wurkje de ferskillen safolle mooglik fuort. De betsjutting fan West-Berlyn yn 'e stêd is lykwols al minder wurden wêrmei't it sintrum fan it eardere East-Berlyn, Mitte, syn funksje as stedssintrum werom krigen hat.
Buorrens en wiken
bewurkje seksje
West-Berlyn bestie yn 1990 út dizze buorrens:
Amerikaanske sektor
Britske sektor
Frânske sektor
.svg){kind=small}
