Willem Drees

Willem Drees (Amsterdam, 5 july 1886 - De Haach, 14 maaie 1988) wie in Nederlânske minister-presidint foar de PvdA. Hy wurdt troch in soad minsken beskôge as ien fan de wichtichste nei-oarlochske Nederlânske politisy. Ûnder syn lieding barde sawol de dekolonisaasje fan Nederlânsk-Ynje as de weropbou fan Nederlân. Drees wie sosjaal-demokraat, mar wol pragmatysk ynsteld, 'net alles kin, en grif net alles tagelyk', wie in útspraak fan him.

Willem Drees
politikus
Willem Drees (1946)
echte namme	Willem Drees
nasjonaliteit	Nederlânsk
bertedatum	5 july 1886
berteplak	Amsterdam
stjerdatum	14 maaie 1988
stjerplak	De Haach
partij	SDAP (1904-1946), PVDA (1946-1971)
Lid Twadde Keamer
amtsperioade	1933-1945, 1946, 1948, 1952, 1956
Fraksjefoarsitter Twadde Keamer
amtsperioade	1939-1945
Minister fan Sosjale saken
regear	kabinet-Schermerhorn-Drees, kabinet-Beel I
amtsperioade	1945-1946, 1946-1948
foargonger	Frans Wijffels
opfolger	Dolf Joekes
partijleider fan de PvdA
amtsperioade	1946-1958
opfolger	Jaap Burger
Minister-presidint
regear	Kabinet-Drees-Van Schaik, Kabinet-Drees I, Kabinet-Drees II, Kabinet-Drees III
amtsperioade	1948-1958
foargonger	Louis Beel
opfolger	Louis Beel

Syn jonge jierren

Drees groeide op in ortodoks-herfoarme húshâlding. Syn heit wie in oanhinger fan Abraham Kuyper. Heit ferstoar doe't Drees fiif jier âld wie. De mem en trije bern bleauwen efter en sûnder ynkommen. Troch stipe fan in rike omke koe Drees nei de legere skoalle troch nei de trijejierrige Hegere Boarger Skoalle en de twa heechste klassen fan de iepenbiere hannelsskoalle. As HBS'er krige Drees belangstelling foar politike maatskiplike fraachstikken. Op syn sechstjinde sleat er him oan by de Nederlânske feriening ta ôfskaffing fan alkoholhâldende dranken. Syn hiele libben soe er gehielûnthâlder bliuwe. Mei sosjalistyske tinkbylden kaam er yn oanrekking troch klasgenoaten op de hannelsskoalle, soannen fan diamantbewurkers dy’t lid wienen fan it Algemiene Nederlânske Diamantwurkers Bûn. By in gearkomste yn desimber 1902, dêr't Pieter Jelles Troelstra spriek nei syn ferkiezingsoerwinning yn Amsterdam, waard Drees lid fan de SDAP. Hy briek yn dy tiid mei de tsjerke. Nei it eineksamen fan de hannelsskoalle gie Drees oan it wurk by de Twintske Bank. Syn niget gie hieltiten mear út nei polityk en stenografy. Op de HBS wie er yn 'e kunde kommen mei stenografy. Hy fûn it sa moai dat er nei trije jier ûntslach naam by de bank en profesjoneel stenograaf waard. Hy wurke ûnder mear yn opdracht fan de gemeenterie fan Amsterdam en de Twadde Keamer. Neist syn wurk wie er aktyf yn de kuorbalklup dy't er mei oprjochte hie. Foar syn stúdzje middelber ûnderwiis steatshúshâldkunde folge er priveelessen by de sosjolooch en SDAP-teoretikus R. Kuyper, dy’t him advisearre om de klassike sosjalistyske boeken te lêzen. Drees bewûndere de poëzy fan Henriëtte Roland Holst en Herman Gorter al sympatisearre er net mei harren ortokske marksistyske stânpunten. Yn 1907 krige Drees in fêste oanstelling as keamerstenograaf, wêrnei't er him yn De Haach nei wenjen sette. Dêr begûn syn politike en bestjoerlike wurk.

Politike karriêre

Syn krêft as bestjoerder lei foar in grut part yn syn ûnderfinings as stenograaf. Hy koe dingen ta de kearn werombringe. Yn 1910 kaam Drees yn it bestjoer fan de ôfdieling fan De Haach. In jier letter, op syn fiifentweintichste, waard er keazen ta foarsitter. Dy funksje soe er hâlde oant 1931. Yn 1913 waard er keazen ta lid fan de gemeenterie fan De Haach en yn 1919 kaam er yn de Provinsjale Steaten fan Súd-Hollân.

Yn dy tiid diskusjearre Drees fûl. Ien kear is der in gearkomste sletten omdat de boargemaster fan betinkien wie dat it debat te fûl wie. Dat wie in grut kontrast mei letter doe't er priizge waard om syn rêst en kalmte yn debatten. Út neat die bliken dat Drees, oars as Troelstra yn 1918, in revolúsje yn Nederlân ferwachte of winske. Wol pleite er yn de gemeenteried foar ynfiering fan yngeande herfoarmings. De gemeente moast him neffens syn fyzje ûntwikkelje ta in bestjoersorgaan dat tsjinstber wie oan de mienskip. Yn 1919 waard Drees neist Johan Albarda keazen ta de twadde sosjalistyske demokratyske wethâlder fan De Haach yn in kolleezje dêr't de wichtichste streamings yn fertsjintwurdige wiene. Drees wie foarstanner fan in brede gearwurking. Hy hie krytyk op de eask fan syn partij dat oare partijen it mei it SDAP-minimumprogramma iens wêze moasten foardat de SDAP oanskowe mocht yn in kolleezje. Drees wie fan 1919 oant 1931 wethâlder fan sosjale saken. Fan 1931 oant 1931 wie er ek wethâlder fan finânsjes en iepenbiere wurken. Yn it ynterbellum wie Drees de lieder fan de Haachske sosjaaldemokrasy. As wethâlder stie er der bekend om dat er bêst gearwurkje woe om dingen foarinoar te krijen. Hy wie saaklik en sekuer en hie in flugge wize fan wurkjen. Hy waard dêrom ek troch de parse mei moaie wurden priizge. Op 'e siik nei in goede bestjoerder as partijfoarsitter, kamen se yn 1926 by Drees telâne. Hy woe wol, mar it gie net fan herten. Sekretaris Werkhoven fersette him tsjin de oanstelling fan Drees. Drees soe neffens him net genôch lanlike bekendheid hawwe. Drees hold de eare oan himsels en loek him werom. Yn 1927 kaam er as gewoan lid yn it partijbestjoer. Dêrmei begûn syn baan yn de lanlike polityk.

Lanlike polityk

Yn 1933 waard Drees keazen yn de Twadde Keamer. Hy moast dêrom wol ôfgean as wethâlder. Wol bleau er oant oktober 1940 lid fan de Ried en fan de Steaten. Dêrneist wurke er as bestjoerder op gâns oare terreinen. De list fan funksjes dy’t Drees yn de rin fan de tiid krige yn de polityk en it maatskiplike libben, wie ûnbidich grut. Iroanysk wie dan ek it feit dat Drees as foarsitter frege waard om te ûndersykjen oft it mooglik wie om oare funkjes neist de politike te hawwen. Yn de jierren tritich wie Drees in grut foarstanner fan in aktive krisispolityk troch de gemeenten en it nasjonale regear. Foardat it Plan fan de Arbeid opsteld waard, pleite er yn de Ried en de Keamer al geregeld foar oardering fan it bedriuwslibben en útfiering fan grutte iepenbiere wurken. Yndustrialisaasje wie neffens him in strukturele oplossing foar de grutte wurkleazens. Earder as de measte oare promininte SDAP-leden spriek er him út foar de devaluaasje fan de gûne. Mei krêft bestried Drees de opfettings fan de nasjonaal sosjalistyske beweging en oare anty-demokratyske groepearrings. Gearwurkje mei de Kommunistyske Partij Nederlân (CPN) woe er perfoarst net. Yn 1937 waard Drees keazen ta twadde foarsitter fan de fraksje. Twa jier letter waard er ek twadde foarsitter fan it partijbestjoer. Doe't Johan Albarda yn augustus 1939 minister waard, folge Drees him op as fraksjefoarsitter. Yn itselde jier waard er foarsitter yn de Steaten en de Haachske Ried. Drees wie in de rin fan de jierren tritich opklommen nei de top fan de partij.

Ideologysk naam er gjin útsprutsen posysje yn. Hy befûn him meastal yn it midden fan syn partij. Hy hie de marksistyske literatuer goed bestudearre en foar Karl Marx sels hie er grutte bewûndering. Mar hy joech de klam oan de herfoarmings en net oan de revolúsjonêre eleminten fan Marx.

De Dútske besetting

Yn de tiid fan de Dútske besetting soe Drees ien fan de foarnaamste nasjonale politisy wurde. Neidat er nei Ingelân flechtsje woe en dat mislearre, wijde er him folslein oan yllegaal polityk oerlis. Syn wurk bestie foar in grut part út tariedings op de perioade nei de befrijing fan Nederlân. Yn oktober 1940 waard er arrestearre mei oare foaroansteande Nederlanners en waard ynternearre yn Buchenwald. In jier letter waard er om reden fan sûnens frijlitten. Mar yn maaie 1942 waard er op 'en nij oanholden. Nei in wike ynternearring yn Sint Michielsgestel waard er wer frijlitten. Mei Marinus van der Goes van Naters, dy’t yn Sint Michielsgestel bliuwe moast, skreau er oer de takomst fan de SDAP. Guon minsken dy’t yn de finzenis sieten, woenen de SDAP opheffe en in nije partij oprjochtsje. Drees wie fan betinken dat de partij nei de oarloch weromkomme moast. Nei ferrin fan tiid waard Drees de sintrale figuer yn it politike ferset. Nei de arrestaasje fan Koos Vorrink yn 1943 naam Drees it foarsitterskip fan it partijbestjoer op him. Hy waard foarsitter fan it Politike Konvint, it oerlisorgaan fan de seis grutste partijen. Ek waard Drees foarsitter fan de kontaktkommisje dy’t kontakt hold mei Londen en fan de kontaktkommisje fan de yllegaliteit. Yn 1944 beneamde it regear yn Londen him ta lid fan it kolleezje fan fertrouwensmannen, dat it formele gesach yn befrijd Nederlân útoefenje soe oant it weromkommen fan it regear. Hy siet ek yn it yllegale oerlis tusken wurkjouwers en wurknimmers oer de regeling fan de arbeidsferhâldings nei de oarloch. Syn ideeën oer it befrijde Nederlân publisearre Drees ûnder de skûlnamme ‘in sosjaal-demokraat' yn it yllegale blêd Frije Tinzen ('Vrije Gedachten'). Hy pleite tagelyk foar it ferbetterjen fan de demokratyske foarmen fan wetjouwing, bestjoer en hy woe op in sa’n koart mooglike termyn ferkieizngs.

Nei de oarloch

Earste gearkomst fan it nije Kabinet-Drees III yn 1956.

Willem Drees yn petear mei Ivo Samkalden, 1965

Oan de ein fan de oarloch wie Drees hast 59 jier âld. Hy hie it leafst syn politike karriêre ofslute wolle as boargemaster fan Amsterdam. Troch syn sintrale posysje yn it politike ferset lei it mear yn 'e reden dat er in grutte rol spylje soe yn de lanlike polityk. Tegearre mei Wim Schermerhorn krige er yn maaie 1945 de opjefte om in kabinet te formearjen. Yn dat kabinet, dat oantrede soe op 25 juny 1945, wie Drees fise-premier en minister fan sosjale saken, funksjes dy’t er ek hie yn it Kabinet-Beel (1946-1948). Drees late de SDAP-fertsjintwurdiging by de petearen oer partijfernijing dy't op inisjatyf fan de Nederlânske folksbeweging yn de hjerst fan 1945 holden waarden. Hy wurke mei oertsjûging mei oan de foarming fan de PvdA, mar woe tefoaren komme dat in protte arbeiders it net lykfine koenen mei it nije partijprogram en oerstappe soenen nei de CPN. Hy woe dêrom dúdlikheid. De nije partij moast foaral werkenber wêze as in sosjalistyske partij. As minister fan sosjale saken lei Drees de basis foar de moderne sosjale wetjouwing. Benammen it ynfieren fan de needfoarsjenning foar âlden fan dagen yn oktober 1947 makke in soad yndruk. Yn ruil foar de ferbreding fan it kabinet yn 1948 mocht de PvdA yn de persoan fan Drees de premier leverje.

Minister-presidint

Op 7 augustus 1948 begûn Drees oan syn ministerskip, dat fjouwer kabinetten omfetsje soe en mear as tsien jier duorje. As minister-presidint hat er mei stal jûn oan de perioade fan it wer opbouwen fan Nederlân. Foar syn fyzje op it ekonomysk ophelpen fan Nederlân ferliende de Ekonomyske Hegeskoalle yn Rotterdam him yn 1948 in earedoktoraat yn de ekonomy. As lieder fan kabinetten fan mingde gearstalling wist Drees dat Nederlân in lân wie fan politike minderheden en dat gearwurking fan de PvdA mei oare partijen needsaaklik wie om herfoarmings trochfiere te kinnen. It grutste probleem dêr't er mei te krijen hie, wie de konfrontaasje mei de nije republyk Yndoneezje. Drees hat yn 1962 in boek skreaun oer syn libben. In fjirde part fan dat boek gie oer de Yndonesyske kwestje, it grutste en pynlikste punt fan syn hiele politike karriêre. As fise-premier en foaral as minister-presidint wie er mei ferantwurdlik foar it Nederlânsk belied yn Yndoneezje. Dêr hearden de polisjonele aksjes ek by. Hy hat altyd evenredich en hoeden west. Drees hat tsjin de twadde wapene aksje stimd omdat er tocht dat Nederlân isolearre wurde soe, mar hy lei him by it beslút fan de mearderheid del. Hy tocht dat it ôfgean fan de PvdA-ministers allinnich mar liede soe ta in hurder optreden tsjin Yndoneezje. Hy tocht doe ek oan oare PvdA-winsken dy’t oars nea útfierd wurde soenen. Dat Drees sa’n promininte posysje ynnimme soe yn de nije PvdA, wie foar guon minsken net de bedoeling. Wim Schermerhorn wie eins de man fan fernijing. Drees waard sjoen as de man fan de sosjaal-demokrasy fan fóár de oarloch. Mar troch syn optreden as minister en as premier waard Drees al gau de lieder fan de PvdA. Hy bewarre altyd in beskate ôfstân. Yn it partijbestjoer en yn de fraksje steurden se har dêr nochal ris oan. Drees fûn dat net terjochte en wie fan betinken dat der in dúdlike skieding wêze moast tusken it regear, de fraksje en it partijbestjoer. Yn 1952 en 1956 wûn de partij flink by de ferkiezings. Drees hie in grut gesach krige by de befolking. Syn kennis fan saken en syn persoanlike ienfâld en sobere libbensstyl wienen in begryp. De namme Drees stie foar in sosjaal rjochtfeardich, sunich en hoeden belied, dat yn brede rûnten stipe waard. In soad net-sosjalisten stimden yn de rin fan de jierren tanksij Drees op de PvdA. As nasjonale steatsman waard er 'vadertje Drees' neamd.

Monumint ta eare fan Willem Drees, makke troch Eric Claus yn 1988. It stiet flak foar de súdlike yngong fan it Binnenhôf.

De jierren dêrnei

Op 22 desimber 1958 kaam der in ein oan it premierskip fan Drees. Syn ôfgean betsjutte ek dat er fuort gie út deistige polityk. Hy bleau wol aktyf op politike mêden. Hy waard beneamd ta minister fan steat. De PvdA beneamde him ta lid foar it libben fan it partijbestjoer. Syn skerpe analyzen en syn goede ûnthâld waarden noch faak brûkt troch de polityk. Ek begûn Drees te skriuwen. Hy publisearre in stik of tsien boeken oer polityk en steatkunde. Drees gie oant 1966 nei de gearkomsten fan it partijbestjoer. Doe koe it net mear. Syn gehoar en syn gesichtsfermogen waarden hurd minder. Ek groeiden de PvdA en Drees útelkoar. Fan 1960 ôf utere Drees krityk op de pleidoaien fan Joop den Uyl. Drees achte de plannen fan Den Uyl om mear út te jaan oan de publike sektor, net goed. Op de gearkomstefan de partijried yn septimber 1966 warskôge er foar de gefolgen fan in útwreiding fan de mienskipsfoarsjennings en de dêrby hearrende belêstingferhegings. Hy sei: ’Wy kinne net alles wat wy wolle soenen en yn it twadde plak moatte wy by wat we dogge, sober wêze.' Hy wie it net iens mei de koerts dy’t de partij farre woe. Op 24 maaie 1971 sei er syn lidmaatskip op. Hy sympatisearre mei de partij Demokratysk Sosjalisten ’70 dêr't syn soannen in promininte rol yn spilen. Mar hy is dêr nea lid fan wurden. Drees folge oant yn de jierren tachtich de polityk. Hy waard hieltiten bliner en dôver. Mar hy skreaun noch artikels en joech ynterviews. Nei syn dea op 102-jierrige leeftyd waard er hieltiten mear beskôge as in grut steatsman. Nei syn dea ferklearre de PvdA dat it Nederlânske sosjalisme him ûnthâlde sil as 'ien fan syn grutste foaroanmannen'.

Anekdoaten

Fan Drees binne ferskillende Anekdoaten bekend oer syn sprekwurdlike sunigens, lykas dat er by in besite fan Amerikaanske ynspekteurs foar de Marshall-help syn gasten op tee mei moalkoekjes ('maria-kaakjes') traktearre hawwe soe. Dat hie de gasten derfan oertsjûge dat Nederlân in sunich finansjeel belied fierde. Dy anekdoaten binne yn omgong brocht troch âld-minister Joseph Luns. Dy anekdoate is net wier, mar it byld fan sunigens strykt wol.

As gehielûnthâlder krige Drees by diners gjin wyn servearre, mar brocht er in heildronk út mei druvesop dat wol wat fan wyn wei hie.

Neffens Willem Vliegen wie de list fan funksjes dy’t Drees útoefene 'ien fan de langste dy’t in minske op him nimme kin’. Ien fan dy funksjes wie it foarsitterskip fan in SDAP-kommisje om te ûndersykjen oft it foar de polityk wol goed is dat politisy safolle funksjes hawwe.

Publikaasjes fan Drees

• "Wurkleazenstipe", yn "Gemeentebestjoer" (1924)
• "It Amsterdamske wurkleazensrapport", yn "Gemeentebestjoer " (1928)
• "It ynternasjonale stêdekongres", yn "Gemeentebestjoer " (1929)
• "Haachske wurkleazensrapport ", yn "Gemeentebestjoer " (1930)
• "Wurkleazenssoarch tusken Ryk en Gemeenten", yn "Gemeentebestjoer “(1931)
• "Loftbeskerming en loftferdigening", yn "Gemeentebestjoer "
• "Op de kentering" (1945)
• "Drees oan it wurd" (1952)
• "Fan maaie oant maaie. Persoanlike oantinkens oan besetting en ferset" (1958)
• "Ien jier Buchenwald" (1961)
• "Sechtich jier libbensûnderfining" (1962)
• "De foarming fan it regearingsbelied" (1965)
• "Lasalle en Marx" (1967)
• "De boargemaster yn de brâning" (1968)
• "Monargy, Demokraten en Republyk" (1969)
• "It Nederlânske Parlemint eartiids en no" (1975)
• "Marx en it demokratyske sosjalisme" (1979)
• "Oantinkens en Opfettings" (1983)

Keppelings om utens

• Dr. W. (Willem) Drees, Parlement.com