Noardwestgermaanske talen

De Noardwestgermaanske talen foarmje in lytse taalgroep dy't heart ta de Westgermaanske talen. Dizze taalkloft stiet ek wol bekend as de Ingveoanske talen, de Anglo-Fryske talen, de Ingelsk-Fryske talen of de Noardseegermaanske talen. De Noardwestgermaanske talen wurde wrâldwiid troch likernôch 325 miljoen minsken as memmetaal sprutsen. Fierwei de wichtichste taal út dizze groep is it Ingelsk. Fierders meitsje ek it Skotsk, Frysk, Noardfrysk en Sealterfrysk der diel fan út, krektlyk as it útstoarne Yola en Fingaalsk. Guon taalkundigen rekkenje fierders it Anglo-Romany, in taal fan wenweinbewenners yn Ingelân, der ek ta.

Noardwestgermaanske talen
algemien
oare namme(n)	Ingveoanske talen, Anglo-Fryske talen, Ingelsk-Fryske talen, Noardseegermaanske talen
lokaasje	fan oarsprong yn Noardwest-Jeropa
tal talen	±5
tal sprekkers	±325 miljoen (2004)
taalbesibskip
taalfamylje	● Yndo-Jeropeesk   ● Germaansk     ● Westgermaansk       ● Noardwestgermaansk
subgroepen	● Angelsaksysk ● Frysk

Underferdieling

De Noardwestgermaanske talen wurde ûnderferdield yn twa groepen:

de Noardwestgermaanske talen de Angelsaksyske talen (of Ingelske talen) Ingelsk, Skotsk, Yola †, Fingaalsk †, mooglik Anglo-Romany de Fryske talen Westerlauwersk Frysk, Noardfrysk, Eastfrysk (wêrby't fan dy lêste taal inkeld it Sealterfrysk noch oer is)

De lokaasje fan 'e Noardwestgermaanske taalkloft yn Jeropa.

Der is in tindins yn 'e taalkunde om 'e Nedersaksyske talen, dy't yn it ferline altyd by de Súdwestgermaanske taalkloft yndield waarden, as in trêde subgroep oan 'e Noardwestgermaanske talen ta te heakjen. Dêroer bestiet lykwols gjin oerienstimming.

Skiednis

De Westgermaanske talen ûntstiene by it útinoarfallen fan 'e taalienheid fan 'e Noard- en Westgermaanske folken, wat mooglik pas yn 'e fyfde iuw plakfûn. It wurdt ûntwierskynlik achte dat der in Westgermaanske ienheidstaal bestien hat, en ien inkele Noardwestgermaanske taal hat nei alle gedachten likemin bestien.

Tsjin it begjin fan 'e skriftlike oerlevering fan 'e Westgermaanske talen, yn 'e rin fan 'e achtste iuw, hiene har yn elts gefal de ûnderskate Noardwestgermaanske talen al ûntwikkele. Dêrfan is it Aldingelsk oerlevere fan it begjin fan 'e achtste iuw ôf en it Aldfrysk fan 'e trettjinde iuw ôf (útsein in fragmintaryske psalmoersetting út 'e tolfde iuw).

Ingveonismen

De ferskillen tusken de Noardwest- en Súdwestgermaanske talen lizze foar in grut part oan in stikmannich saneamd ingveonismen, taalkundige fernijings dy't har oer it algemien pas yn 'e twadde helte fan it earste milennium yn 'e Noardwestgermaanske talen foardiene. Ek yn 'e Nederfrankysk-Nedersaksyske subgroep fan 'e Súdwestgermaanske talen hawwe dy fernijings har foar in part oppenearre, mar yn 'e Heechdútske talen alhiel net.

De wichtichste ingveonismen binne:

• Ienheidsmeartal fan tiidwurden (it net mear foarkommen fan ferskillende ferbûgings fan 'e meartalfoarmen fan tiidwurden). Dit ferskynsel hat feroarsake dat men yn it Frysk seit fan "wy hawwe", "jimme hawwe" en "sy hawwe", wylst it Dútsk noch de âlde foarmen hat wir haben, ihr habt en sie haben.
• It ferlies fan in aparte foarm foar it weromwurkjend foarnamwurd. Dêrtroch seit men yn it Frysk fan "hy wosk him", wêrby't "him" dus de funksje fan weromwurkjend foarnamwurd ferfollet, wylst men dêr yn it Dútsk in aparte foarm foar hat dy't nearne oars foar brûkt wurdt: er wiesch sich. (Ynteressant is yn dit ferbân dat it Nederlânsk dy foarm ek kwytrekke wie, mar him neitiid wer út it Dútsk weromliend hat. Dat kin men sjen oan Hollânske dialekten wêryn't de Standertnederlânske foarm zich noch altyd ûntbrekt, en wêryn't men sizze soe fan hij waste z'n eige.)
• Nasaalútfal: de útfal fan in nasale klank foar beskate plof- en wriuwklanken. Troch dit ferskynsel binne bgl. de n's ferdwûn út Fryske wurden as "fiif", "sêft", "ús" en "goes", wylst it Dútsk dêrfoar de (oarspronkliker) foarmen fünf, sanft, uns en Gans oanholden hat. Hjirby nimt it Nederlânsk in tuskenposysje yn, mei't dat dy n yn vijf en zacht kwytrekke is, mar him yn ons en gans beholden hat.
• Assibilaasje: klankferskowing fan 'e [k] (k fan "kat") en de [ɡ] (g fan "goed") of [ɣ] (g fan "drage") yn posysjes foarôfgeande oan beskate lûden ta [ʧ] (tsj fan "tsjûk") en [ʤ] (dzj fan "siedzje") of [j] (j fan "jas"). Dêrtroch hawwe it Frysk (en it Ingelsk) in wriuwklank oan it begjin fan wurden as "tsjerke" (church) en "tsiis" (cheese), wylst it Nederlânsk en it Dútsk dêr de oarspronklike plofklank beholden hawwe: kerk, Kirche en kaas, Käse.

Taalferliking

Ferlykje yn 'e ûndersteande tabel de telwurden fan ien oant en mei tsien yn 'e Noardwestgermaanske talen.

taal	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Ingelsk	one	two	three	four	five	six	seven	eight	nine	ten
Skotsk	ane yae	twa	thrie	fower	five	sax sex	seiven	aicht aucht	nyne neen	ten
Yola †	oane	twye	dhree	vowér	veeve	zeese	zebbem	ayght	neene	dhen
Frysk	ien	twa	trije	fjouwer	fiif	seis	sân	acht	njoggen	tsien
Sealterfrysk	aan	twäi twäin twoo	träi	fjauwer	fieuw	säks	soogen	oachte	njugen	tjoon
Noardfrysk (Mooring)	iinj ån	tou tuu	trii tra	fjouer	fiiw	seeks	soowen	oocht	nüügen	tiin

Ek yn oare wurdfoarmen bestiet der in dúdlik ûnderskie tusken it Frysk en it Ingelsk oan 'e iene kant en it Nederlânsk en it Dútsk oan 'e oare. Dêrby kin it gean om:

• ienfâldige klankferskillen:

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
brea	bread	brood	Brot
hier	hair	haar	Haar
ear	ear	oor	Ohr
doar	door	deur	Tür
grien	green	groen	Grün
swiet	sweet	zoet	süß

• it ferspringen fan bylûden binnen it wurd:

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
troch	through	door	durch

• it ferdwinen fan einklanken:

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
dei	day	dag	Tag
wei	way	weg	Weg

• gearlûkings:

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
rein	rain	regen	Regen
neil	nail	nagel	Nagel

• it ôfswakjen fan plofklanken ta korrespondearjende wriuwklanken:

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
hawwe	have	hebben	haben

• leksikale ferskillen (op it mêd fan 'e wurdskat):

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
tegearre	together	samen	zusammen
sibbe	sibling	verwante	Verwandte
kaai	key	sleutel	Schlüssel
hynder (hoars)	horse	paard (ros)	Pferd

• of grammatikale ferskillen

Frysk	Ingelsk	Nederlânsk	Dútsk
haw west	have been	ben geweest	bin gewesen
twa skiep	two sheep	twee schapen	zwei Schafe

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Hofstra, T., Oudnoors I, Grins, 1996. Foar oare boarnen en fierdere literatuer, sjoch ûnder: References en Further reading, op dizze side.