Fransiskus fan Assisi

Fransiskus fan Assisi (berne yn Assisi (Umbrje) yn 1181 of 1182 - ferstoarn op 3 oktober 1226) wie de stifter fan 'e kleasteroarder fan 'e Fransiskanen of Minderbruorren en waard twa jier nei syn dea troch paus Gregoarius IX op 16 july 1228 hillich ferklearre.

Fransiskus fan Assisi
hillige
It âldste fresko fan Sint-Fransiskus yn it San Benedetto-kleaster (Subiaco), ûnstien doe't Fransiskus noch libbe.
persoanlike bysûnderheden
bertenamme	Giovanni di Pietro Bernardone
bertedatum	1181 of 1182
berteplak	Assisi, Umbrje
stjerdatum	3 oktober 1226
hillichferklearring
hillich ferkl.	16 july 1228 troch Gregoarius IX
fereare troch	Roomsk-Katolike Tsjerke
hjeldei	4 oktober
attributen	brún habyt, deadskop, dieren, krús, stigmata
patroan fan	Itaalje, earmen, lammen, blinen, feroardiele mnisken, miljeubeskermers, kleanmakkers, flaakshannelers, keaplju.

It boadskip fan Fransiskus fan ienfâld en leafde foar oare skepsels, hoe lyts ek, hat in soad katoliken en letter ek protestanten ynspirearre. Dêrom is Fransiskus altiten in populêre hillige bleaun en is Fransiskus ek hjoed-de-dei in soad foarkommende doopnamme. Op 13 maart 2013 naam foar it earst in paus de namme Fransiskus oan. De feestdei fan Sint-Fransiskus op 4 oktober en waard fanwegen Fransiskus syn grutte leafde foar oare skepsels ek de ynternasjonale dieredei.

Fransiskus wie de inisjatyfnimmer fan in soad folksdevoasje, lykas de krúswei. Hy wie ek de earste dy't in libbene kryststâl ynrjochte. Fransiskus wurdt oanroppen tsjin pine yn 'e holle en de pest.

Libben

Jongerein

Fransiskus wie in soan fan Pietro di Bernardone, in begoedige keapman fan klean út Assisi. Syn heit wie op it stuit fan syn berte yn Frankryk foar saken. Syn mem Pica de Bourlemont joech him de namme Giovanni (Jehannes) en syn heit makke dêr by it thúskommen Francesco fan, 'Frânsman'. It kin ek wêze dat er dy bynamme letter krige, om't syn heit him faker as ien kear nei Frankryk stjoerde om dêr saken te dwaan. Neffens syn earste biograaf Tomas fan Celano libbe Fransiskus yn syn jeugd as in wyldbast: hy swalke mei syn kammeraden troch de stêd en bestege in soad jild oan feesten en klean. Mooglik dat Tomas Fransiskus sa beskreau om it kontrast mei syn bekearing wat better te meitsjen. Fransiskus wie nei alle gedachten al kreatyf en gefoelich yn syn jeugd. Hy wijde him oan 'e leafde, stribbe nei ridderskip en gedroech him somtiden as sjonger of trûbadour .

Ropping

Krús fan San Damiano.

Doe't Fransiskus likernôch 20 wie, waard er nei in striid tusken syn berteplak Assisi en de stêd Perugia yn 1202 kriichsfinzen nommen. Nei in jier waard er wer frijlitten, mar hy bleau neitiid noch in hiel skoft slim siik. Doe't er wer better waard krige er begrutsjen mei de melaatsen, dy't yn syn tiid folslein út 'e maatskippij waarden ferdreaun. Neffens syn testamint brocht God him yn har fermidden en wie Fransiskus barmhertich foar har. Untevreden mei syn eardere lege libben bekearde er him doe ta in libben fan earmoed, gebed en tsjinstberens oan 'e earmen. Letter, yn 1205, hie Fransiskus in fisioen yn 'e tsjerke fan San Damiano, wêrby't er troch de krusige Kristus oansprutsen waard, dy't him opdracht joech om 'Syn hûs wer yn oarder te meitsjen'. Hy luts him yn iensumens werom as hearremyt en wijde him tenei oan 'e melaatsen, it reparearjen fan tsjerken en oan gebed. Hy woe sels de earmste wêze, biddele syn iten byinoar en dielde dat dan wer mei oaren dy't minder hienen as hysels.

Syn heit fûn it gedrach fan syn soan te healwiis foar wurden en oefene druk op Fransiskus út om it wrâldske sakelibben wer oan te nimmen. Lang om let lei Fransiskus yn 'e maitiid fan 1205 yn 'e bûtenloft yn bywêzigens fan 'e biskop syn klean, dy't syn heit betelle hie, oan 'e fuotten fan syn heit. Under de wurden "No kin ik wier sizze: Us Heit yn 'e himel" wijde er him oan God en de biskop sloech doe syn mantel om him hinne.

Stifting Fransiskaanske beweging

Doe't Bernard fan Quintavalle en Petrus Catani yn 1208 harren by Fransiskus oanslute woene, sochten se meiïnoar yn it Evangeeljeboek fan 'e Sint-Nikolaastsjerke út hoe't harren libben der útsjen moast. Se kamen trije teksten tsjin:

• Mattéus 19:21: As jo it hielendal goed daan wolle, meitsje dan jo hiele besit ta jild en jou dat oan 'e earmen. Sadwaande sille jo skielk in kaptaal ha yn 'e himel. Kom dan wer by My en gean mei My mei.
• Lukas 9:3: Hy sei tsjin harren: Nim neat mei foar ûnderweis, gjin stôk, gjin sek, gjin brea, gjin jild, ek moat gjinien in dûbel stel klean ha.
• Mattéus 16:24: As immen My folgje wol, moat er himsels weisiferje, syn krús opnimme en My neifolgje!

Dat diene se sa goed mooglik en dêrmei begûn de Fransiskaanske beweging. Gaueftich dêrnei joech ek Egidius fan Assisi him by har. Yn itselde jier 1208 joech de abt fan it Benediktinerkleaster op Monte Subasio de Portiuncula-kapel yn 'e delling by Assisi oan Fransiskus yn brûklien, om dêr it sintrum fan syn nije beweging te stiftsjen.

Goedkarring fan 'e Fransiskaanse regel troch Innosintius III
Antonio Carnicero (Museo del Prado)

Yn it jier 1209 gie Fransiskus mei syn earste tolve bruorren nei Rome om fan paus Innosintius III de befêstiging fan harren regel en mienskip te freegjen. Dat wie yn in tiid fan ketterij noch net ienfâldich, om't de kury oer nije bewegingen nochal erchtinkend tocht. It earste ûntwerp fan 'e oan Rome presintearre Fransiskaanske regel (de Regula primitiva of oerregel neamt) is ferlern gien. It wie nei alle gedachten in koarte en ienfâldige paadwizer foar in libben yn earmoede, oanfolle mei sitaten út de evangeeljes.

Krústochten

Fransiskus by de sultan.
Giotto.

De doetiidske paus Innosintius III hong in teologyske fyzje oan fan "Kristus as kening fan 'e keningen, mei Jeruzalim as syn stêd en it Hillige Lân as syn erfgoed". Hy woe mei de krústochten it troch de moslims ferovere Hillige Lân werom feroverje. Fransiskus ferraste elkenien troch "foar God" der foar te kiezen om yn slavernij ûnder de Sarasenen te bliuwen. Hy gie mei op 'e Fyfte Krústocht, mar keas in oar paad. Neffens de Fioretti kaam er yn 1219 by sultan Al-Kamil oan om him te bekearen, wat de sultan hoflik ôfwiisde. Fransiskus besocht de islaam yn frede te benaderjen en jout in folslein oar byld fan God as in God fan nederige tsjinstberens, dy't minsken útnoeget om yn in geast fan frede mei oaren om te gean, harren wurk en libben te dielen en sa Syn oanwêzigens ûnder har te ûntdekken.

In wichtige regel fan Fransiskus yn it omgean mei minsken dy't oars tinke en leauwe, wie ek de ôfwizing fan in wurdstriid. Earmoede, tsjinstberens, geweldleazens sûnder wapens, sels sûnder it wapen fan it wurd, gongen foar him hân yn hân en yn dat perspektyf ûndernaam er yn 1219 syn persoanlike fredesmissy oan 'e sultan fan Damiate, dêr't er hoflik ûntfongen waard en mei wa't er geastlike petearen fierde.

Frommens

Sint-Fransiskus preket foar de fûgels.

Fransiskus yntrodusearre in nij soart persoanlike frommens yn it kristendom, wêrby't de ûntjouwing fan it yndividu en syn persoanlike jeften en talinten fan grutte betsjutting wiene. Tagelyk fûn er it belangryk om by in groep lyksinnigen te wêzen, in bruorskip, dêr't minsken inoar holpen yn inoars ferlet en winsken.

Oan 'e ein fan syn libben skreau Fransikus in lofsang op 'e natuer, it Sinneliet (Cantico del Frate Sole). Dêryn sjongt er oer de dingen fan 'e himel, de dingen fan 'e ierde, de fjouwer eleminten en lang om let it libbenspaad fan 'e minske.

Foar Fransiskus wie it dragen fan wat it libben bea in wize om tichter by Kristus te kommen. As er sei 'draach dyn krús' dan woe er dêrmei sizze it lot te akseptearjen. Hy wiisde lijen net ôf en hie in grutte leafde foar de natoer.

Lêste jierren en dea

Om 1219-1220 hinne ûntstiene swierrichheden yn de bruorskip. Fransiskus, dy't yn it Midden-Easten wie, gie dêrom werom nei Itaalje en lei it amt fan minister-generaal fan 'e bruorskip del. Petrus Catani folge him op, en nei syn dea Elias Bombarone. Yn 'e tuskentiid skreau Fransiskus in nij regelredaksje, wêryn't er neffens syn sizzen fan in soad krissels ien hosty meitsje woe. Op 29 novimber 1223 waard de nije oarder troch paus Honoarius III mei de pauslike bul Regula bullata bekrêftige.

It plak fan 'e earste libbene kryststâl yn Greccio.

Yn 1223 krige Fransiskus tastimming fan paus Honoarius III om yn 'e krystnacht bûtendoar de Hillige Misse te fieren. De tradysje fan it opsetten fan in kryststâl komt út it doarp Greccio yn Umbrje, in pear kilometer bûten Assisi. De earste Fransiskaanske muontsen hienen in klús yn Greccio. Deunby is in grot, dy't Fransiskus tinken die oan 'e Bertegrot yn Betlehim, dy't er sels yn it Hillige Lân besocht hie. Yn dy grot makke er in kryststâl, mei in echte krêbe as widze foar Jezus en libbene figueren, lykas in echte ezel en in okse om it krystferhaal sa realistysk mooglik te meitsjen.

Fransiskus kriget de stigmata.

Op 24 september 1224 krige Fransiskus nei 40 dagen fêsten op 'e berch La Verna de stigmata. Op it plak dêr't it barde waard letter in kapel boud. Sûnt droech Fransiskus de stigmata op syn hannen, fuotten en side. Syn lijen en útputting easke jimmeroan mear fan syn sûnens en lang om let like it der op dat Fransiskus blyn wurde soe. Hy kaam nei Siena foar in behanneling yn it Santa Maria della Scala-hospitaal, mar hy wegere fierdere medyske help en diktearre syn testamint oan Benediktus fan Piratro. Hy liet him werom drage nei syn kleaster yn Assisi.

Fransiskus ferstoar yn 'e jûn fan 3 oktober 1226 op 'e wize dy't by him paste: neaken en bleat op de kâlde flier.

Nei syn dea

Op 4 oktober waard it lichem fan Fransiskus yn in optocht troch de stêd nei de Sint-Joaristsjerke fan Assisi brocht, dêr't er begroeven waard. Twa jier letter ferklearre paus Gregoarius IX Fransiskus yn 'e selde tsjerke hillich. Op fersyk fan 'e paus sette Elias fan Cortona oer it grêf útein mei de bou fan 'e Sint-Fransiskusbasilyk.

4 oktober, de dei fan 'e prosessy, waard keazen as syn feestdei. Yn 1929 waard de dei fan Sint-Fransiskus dieredei. As ekstra feest wurdt sûnt de hilligekalinder fan 1962 op 17 septimber ek it Feest fan 'e Stigmata fan Sint-Fransiskus fierd.

Nei syn dea ûntstie der yn 'e oarder striid oer hoe't de Fransiskanen fierder libje moasten. Oan 'e iene kant stiene de minoriten, ek wol conventuali neamd, dy't it earmoedeideaal frijwol út 'e regel skraste. Oan 'e oare kant stiene de spiritualen, dy't keazen foar frijwillige earmoed. Nei de dea skreaune fertsjintwurdigers fan beide bewegingen libbensbeskriuwingen oer Fransiskus, wêryn't hja him útspraken en tinzen taskreaune dy't it bêste by de eigen oertsjûging pasten. Yn 1260 krige de gelearde teolooch Bonaventura de opdracht om in offisjele biografy te skriuwen. Dy Legenda Maior ('Grutte biografy') waard yn 1263 troch it generale kapittel goedkard. Yn 1266 waard it de bruorren ferbean om oare biografyën fan Fransiskus te lêzen.

Belangrike data

• 1181/1182 Francis wurdt berne yn Assisi.
• 1202 Fransiskus wurdt yn 'e kriich tsjin Perugia finzen nommen.
• 1203 Syn heit keapet Fransiskus frij, mar hy bliuwt noch lang siik.
• 1204 Troch it toanen fan barmhertigens oan melaatsen feroaret syn libben.
• 1205 It krús fan San Damiano sprekt him ta.
• 1209 Hy lêst oer it útstjoeren fan 'e apostels yn it Evangeelje en herkent dêryn it libbenspaad dêr't er nei socht.
• 1210 Paus Innosintius III jout Fransiskus en syn earste alve maten mûnlinge tastimming om neffens it Evangeelje te libjen.
• 1212 Sint-Klara folget Fransiskus.
• 1219 Fransiskus giet mei op in krústocht, mar sûnder wapens te dragen. Hy bringt ûnderweis in besite oan 'e sultan.
• 1221 Likernôch 5.000 bruorren binne by it generaal kapittel (de algemiene gearkomste fan 'e bruorren) oanwêzich.
• 1223 De libbensregel fan 'e Fransiskanene Minderbroeders wurdt skriftlik bekrêftige troch de paus mei in bul.
• 1224 Op 'e berch La Verna kriget Fransiskus de stigmata.
• 1226 Fransiskus stjert op 3 oktober yn 'e Transito-kapel, dy't heart ta de Portiuncula, yn 'e delling by Assisi (letter waard dêr de Basilyk fan Us-Leaffrouwe fan 'e Ingels oerhinne boud).
• 1228 Op 16 july ferklearret paus Gregoarius IX Fransiskus hillich.

Ikonografy

Sint-Fransiskus op in brânskildere raam.

Der is ien fresko bekend dy't makke waard doe't Fransiskus noch libbe. Dat fresko is te finen yn it kleaster fan San Benedetto yn Subiaco. De makker fan it fresko hat Fransiskus nei alle gedachten nea sjoen. Tomas fan Celano beskriuwt Fransiskus as lyts en skraal mei in rûch burd mei minne eagen. Neffens tiidgenoat Tohmas fan Split wie der lyts en hie er flapearen. Sa hat Cimabue him ek skildere yn 'e benedentsjerke fan Assisi. Yn 1978 ha mjitting fan it skelet fan Fransiskus útwiist dat Fransiskus likernôch 1,58 m west hat, net bysûnder lyts foar syn tiid.

Fransiskus wurdt yn 'e regel yn it brune habyt ôfbylde mei in stik tou as gurdle. De trije knopen fan 'e gurdle ferwize nei de trije ûnthjitten dy't de minderbuorren ôflizze. De hannen fan Fransiskus binne trochboarre, om't er by in fisioen fan Kristus oan it krús stigmata krige. Fransiskus wie de earste hillige yn 'e skiednis dy't de stigmata droech.

As attribút hat er sûnt de 16e iuw gauris in deadskop by him, dy't de fergonklikens fan alle materiële saken symbolisearret. Fransiskus preke ommers fan 'e weardeleazens fan it ierdske besit. Dat ferbûn er mei in grutte wurdearring foar alles wat troch God makke is, lykas docht bliken út it bekende Sinneliet. Ek wurdt Fransiskus faak mei fûgels en oare dieren ôfbylde.

Somtiden wurdt Fransiskus mei oare Fransiskaanske hilligen ôfbylde, lykas Antonius fan Padua, Sint-Klara of Sint-Margareta. Ek wurdt er mei Sint-Dominikus, de stifter fan 'e oare biddeloarder yn 'e Roomsk-Katolike Tsjerke, de Dominikanen, ôfbylde.

Legindes

Der binne in soad ferhalen om Fransiskus fan Assisi ûntstien. Sa wurdt ferhelle dat er ris in karre oan in keapman ferkocht foar in te heech bedrach. Doe't er him deljoech siet him dat lykwols net lekker. God sei him doe dat er tefolle frege hie en hie de wink net mear goed yn 'e eagen krige oant er it tefolle betelle bedrach werom jûn hie. Nei lang sykjen om de man makke Fransiskus de skuld wer lyk en sûnt koe hy wer goed sliepe.

Fransiskus en de leproas
Zacarías González Velázquez.

In oare leginde ferhellte dat Fransiskus op it hynder ûnderweis nei de stêd in melaatse tsjin kaam. De man seach er net út en hy wie tige skeind. Fransiskus skrok sa bot en sette de sokken der yn, mar mei't er fierderop wie betocht er him. It evangeelje learde ommers dat in kristen fan elkenien hâlde moast. Dêrom kearde hy mei it hynder en doe't er de melaatse seach kaam er fan it hynder, sloech er him de earmen om 'e hals en joech er him in tút op 'e mûle. De melaatse wie tige oandien dat er oanrekke waard en fielde him fuort stikken better.

Oarder

Nei syn bekearing sammele Fransiskus al gau in groep minsken om him hinne dy't neffens de regel fan Fransiskus libje woene. Ynearsten libbe Fransiskus as in hearremyt, dêr't in soad minsken op delseagen, mar yn 1209 krige er fan Innosintius III tastimming om in nije kleasteroarder op te rjochten. Yn in jier tiid bestie dy oarder út tolve bruorren, mar yn 1221 wiene dat der likernôch 5.000 en om 1274 hinne 35.000. Healwei de 13e iuw stiene der yn 'e wrâld al 1.400 Fransiskaanske kleasters oant sels yn Israel.

Foar in hiel skoft bleau strange earmoede it skaaimerk fan 'e oarder. Dat betsjutte gjin persoanlik besit en ek gjin mienskiplik besit. Eltse foarm fan besit wie Fransiskus in griis. Sa giet it ferhaal dat syn bruorren ris in lyts hûske bouden as beskerming tsjin de eleminten, mar Fransiskus klom op it dak en smiet de pannen nei ûnderen oant de bruorren ûnthieten om de saak wer ôf te brekken.

Ek gelearden fielden harren ta de bruorskip oanlutsen. De bruorren wennen by inoar op in romte dy't se locus neamden (Latyn foar 'plak'). Dat wie in sirkelfoarmich stik grûn mei in hage en in grêf dêr omhinne. Yn 'e midden wiene sellen foar de bruorren om te bidden. Se libben dêr yn primitive omstannichheden en oerdeis preken en biddelen se. De libbenswize wie bot beynfloede troch de hearremityske tradysje, dy't Fransiskus ta foarbyld wie.

Ienris yn 't jier waard in generaal kapittel holden. Ynearsten waarden dan saken bepraat, mar letter, mei 't de bruorskip grutter waard en minder kontrôle op 'e mienskip útoefene wurde koe, waard in generaal kapittel fral brûkt om regels foar de mienskip op te stellen. Troch ferskate spjaltings foarmje de Fransiskanen ferskillende groepen en kinne se ferdield wurde yn minderbruorren, minoriten of kapusinen.

Klarissen

De froulike tûke waard stifte troch Klara fan Assisi. Fransiskus mocht graach oer Klara, want hja wie like tawijd oan 'e earmoede as Fransiskus sels. De klarissen foarmje de twadde oarder, om 't dy stifte waard nei dy fan 'e bruorren.

Oarder fan Fransiskaanske Sekulieren (O.F.S.)

Fransiskus stifte letter in tredde oarder, dy't no bekend stiet as de Oarder fan Fransiskaanske Sekulieren (O.F.S.). Oansletten binne minsken dy't gjin kleasterûnthjitten woenen of koenen ôflizze.

Kongregaasjes

Yn 'e folgjende iuwen ûntstienen ferskillende kongregaasjes: kleastermienskippen fan manlju en froulju dy't aktyf binne yn bygelyks it ûnderwiis, de ferpleging, de missy of de soarch foar bern. Yn Nederlân waarden benammen yn 'e 19e iuw in soad fan sokke kongregaasjes stifte, dy't har op 'e regel foar de tredde oarder fan Fransiskus basearje.

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Dizze side is foar in part in oersetting fan 'e Nederlânsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: nl:Fransiscus van Assisi Heiligenlexicon Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Basilica of Saint Paul Outside the Walls fan Wikimedia Commons.