Suvel is de oerkoepeljende oantsjutting foar itensprodukten dy't makke binne fan rauwe molke. Dat is in natuerlike floeistof dy't ôfjûn wurdt troch de molkklieren fan sûchdieren. Minsken brûke rauwe molke, almeast fan oare bisten as kij, skiep, geiten, wetterbuffels, jaks, hynders en kamielen, om der (bewurke) molke, bûter, tsiis, konsumpsje-iis, yochert, ensfh. fan te berêden. Yn 'e Fryske kontekst giet it dêrby benammen om molke fan kij. Foarhinne waarden dêrút suvelprodukten produsearre yn 'e molkenkelders fan 'e boerepleatsen, mar sûnt de ein fan 'e njoggentjinde iuw wurdt de molke by de boeren ophelle om yn molkfabriken of suvelfabriken ferwurke te wurden.

In glês molke.

Etymology bewurkje seksje

It wurd 'suvel' is yn it Frysk in resint lienwurd út it Nederlânsk, op basis fan zuivel. De âldste te datearjen boarne foar it wurd, dat yn it Midnederlânsk suvel wie, is in Latynske oarkunde út 1293, wêryn't it sinsdiel nec vllam zuuel ("noch wat suvel") fermeld wurdt.

Suvelprodukten bewurkje seksje

 
Tsiis.
 
Sûkelarjefla mei slachrjemme derop.

Grutste suvelprodusinten bewurkje seksje

Hjirûnder in opsomming fan 'e tsien grutste suvelprodusinten fan 'e wrâld, metten nei omset anno 2013:

# bedriuw lân omset (2013)
1 Nestlé    Switserlân € 21.300.000.000
2 Danone   Frankryk €15.200.000.000
3 Lactalis   Frankryk €14.600.000.000
4 Fonterra   Nij-Seelân €11.500.000.000
5 FrieslandCampina   Nederlân €11.200.000.000
6 Dairy Farmers of America   Feriene Steaten €11.200.000.000
7 Arla Foods    Denemark €9.400.000.000
8 Saputo   Kanada €6.600.000.000
9 Dean Foods   Feriene Steaten €6.500.000.000
10 Yili   Sina €5.700.000.000
 
In framboazepudding.

Konsumpsje fan suvel bewurkje seksje

Mondiale konsumpsjepatroanen bewurkje seksje

Suvelprodukten wurde yn 'e hiele wrâld iten en dronken, mar de hoemannichte suvel dy't konsumearre wurdt, ferskilt. Hast alle Jeropeeske lannen hawwe bgl. in hege suvelkonsumpjse fan mear as 150 kg oan suvelprodukten per lid fan 'e befolking yn it jier. Ta dy kategory hearre ek de Feriene Steaten, Kanada, Austraalje, Argentynje, Israel, Armeenje, Kirgyzje, Kosta Rika en Pakistan. Foarbylden fan lannen mei in midsmjittige konsumpsje fan 30 oant 150 kg oan suvelprodukten per lid fan 'e befolking yn it jier binne: Yndia, Iraan, Japan, Kenia, Meksiko, Mongoalje en Nij-Seelân. Ta dy kategory hearre ek de measte lannen yn Noard-Afrika, Súdlik Afrika, it Midden-Easten, Latynsk-Amearika en it Karibysk Gebiet. Ta einbeslút binne der lannen mei in lege suvelkonsumpsje fan minder as 30 kg per lid fan 'e befolking yn it jier. Dat binne Senegal, de measte lannen yn Sintraal-Afrika en it grutste part fan East-Aazje, Súdeast-Aazje en Oseaanje.

Sûnens bewurkje seksje

De konsumpsje fan suvelprodukten kin liede ta sûnensswierrichheden foar lju dy't laktoaze-yntolerânsje hawwe. Dat betsjut dat se molksûker net ôfbrekke kinne. Laktoaze-yntolerânsje is eins de noarm foar de minske, en it fermogen om molksûker ôf te brekken is fan oarsprong in genetyske mutaasje, dy't lykwols yn 'e Westerske wrâld sa rûnom foarkomt dat lju mei laktoaze-yntolerânsje dêr no in ôfwiking fan 'e noarm lykje. Yn oare parten fan 'e wrâld kin lykwols it meastepart fan 'e befolking net oer suvel. Symptomen fan laktoaze-yntolerânsje binne (nei it konsumearjen fan laktoazehâldende suvelprodukten) pinebúk, blastigens, mislikens, in soad ôfskite moatte en diarree. Der bestiet tsjintwurdich lykwols ek spesjaal foar laktoaze-yntolerante minsken op 'e merk brochte laktoazefrije molke. Los fan laktoaze-yntolerânsje kin oerkonsumpsje fan suvelprodukten sterk bydrage oan ferhege golesterol en oan fersêde fetten yn it itenspatroan, wat wer liede kin ta hertsykten en oare slimme sûnensswierrichheden.

Oare redens om gjin suvel te konsumearjen bewurkje seksje

Guon lju mije de konsumpsje fan suvel om redens dy't neat mei sûnens te krijen hawwe. Dat kinne religieuze redens wêze, mei't guon godstsjinsten de ynname fan suvelprodukten beheinings oplizze of hielendal ferbiede. Guon liedende jaïnistyske teologen pleitsje bygelyks foar ûnthâlding fan alle suvel om't se melkfeehâlderij beskôgje as in oantaasting fan it lichem fan 'e (hillige) ko. It otterdoks joadendom skriuwt foar dat suvel en fleis strikt útinoar holden wurde moatte. Dy beide soarten iten meie bygelyks net yn deselde kuolkast bewarre wurde en net mei deselde pannen of itselde itensreau tamakke wurde. Boppedat meie ek beslist net beide by itselde miel iten wurde. Dy foarskriften binne basearre op 'e (eins hiel summiere) bibeltekst yn Deuteronomium 14:21. Fierders is suvel ek taboe foar feganisten, dy't alle produkten mije dy't makke binne fan, mei en troch bisten. Foar harren is dêrfoar de reden etysk, nammentlik in ôfkear fan 'e manearen dy't brûkt wurde om sokke dierlike produkten te produsearjen en/of de miening dat de agraryske sektor tefolle bydraacht oan 'e klimaatferoaring en oare miljeuproblemen.

Boarnen, noaten en referinsjes bewurkje seksje

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References and Further reading, op dizze side.