Oosterwijtwerd

Oosterwijtwerd (Grinslânsk: Oosterwiewerd; Frysk: Easterwytwert) is in doarpke en in eardere gemeente yn de gemeente Iemsdelta yn de provinsje Grinslân. Oosterwijtwerd leit noardlik fan it spoar Grins-Delfsyl en de N360 tusken Loppersum en Appingedam.

Oosterwijtwerd
Batenburg
Bestjoer
Lân	Nederlân
Provinsje	Grinslân
Gemeente	Iemsdelta
Sifers
Ynwennertal	196 (31-12-2021)
Oerflak	3,89 km², wêrfan: lân: 3,86 km² wetter: 0,03 km²
Befolkingsticht.	51 ynw. / km²
Oar
Tiidsône	UTC +1
Simmertiid	UTC +2
Koördinaten	53° 20' N 6° 48' E
Offisjele webside
Side Oosterwijtwerd
Kaart

Skiednis

De delsetting waard likernôch oan it begjin fan de jiertelling op in wier boud oan de rân fan de eartiidske Fivelboezem. De namme 'wijtwerd' bestiet út de wurden 'widu' (strewel, hout) en 'weerd' (heech plak yn sompich lân). It stikje 'Ooster' is nei de midsiuwen tafoege om it doarp te ûnderskieden fan Westerwijtwerd. De hjoeddeiske maren binne oarspronklik de streamkes fan it oarspronklike kweldergebiet. De westlike grins fan de wier is it Godlinzermaar, dat westlik fan it doarp gearrint mei it Leermenstermaar en it Spijkstermaar en dan it Oosterwijtwerdermaar hjit, dat in hiel ein fierder súdlik op it Damsterdjip útkomt.

Doe't de Westfaalske fjildhear Meindert fan Ham yn 1536 Appingedam mei in foars leger foar in skoft besette, plondere dy yn dy tiid in tal doarpen yn de omjouwing, ek Oosterwijtwerd waard doe slim teheistere.

Oant 1811 wie Oosterwijtwerd in selsstannige gemeente. Dêrnei foarme it doarp ûnderdiel fan de gemeente 't Zandt, oant dy gemeente yn 1990 weryndield waard by de gemeente Loppersum. De gemeente Loppersum waard yn 2021 yndield by de nije gemeente Iemsdelta.

Oan de súdlike kant fan it doarp waard yn de 19e iuw it spoar fan Grins nei Delfsyl oanlein. Oosterwijtwerd krige in eigen halte, dy't nei it doarp ferneamd waard. It eastlike diel fan de wier, dat net beboud wie, waard om 1900 hinne ôfgroeven. Dat diel wurdt oantsjut as de 'lege wier'. Letter waard ek it westlikste diel ôfgroeven. Dêrby moast sels in pleats ferhûzje. Mei de ferneatiging fan de wier ferlear it doarp ek syn radiale wierstruktuer.

It doarp krige yn de 20e iuw lâns de Damsterwei útwreiding. Tsjin it ein fan dy iuw wie de hiele middenstân ferdwûn. Ek de twa doarpskafee's waarden sletten.

Gebouwen

Marijetsjerke

Marijetsjerke

Op de wier stiet de Marijetsjerke, ien fan de earste tsjerken fan Grinslân dy't folslein fan bakstien boud waard. Dendrogronologysk ûndersyk fan de kape wiisde út dat de tsjerke út de twadde helte fan de 12e iuw of de earste helte fan de 13e iuw datearret. By de tsjerke hat in frijsteande toer stien, dy't yn 1664 ynstoartte. Foar de reformaasje wie de tsjerke in wichtich beafeartsplak. Noardlik fan de tsjerke hat yn dy tiid in pylgershûs stien, wêrfan't yn 1644 de jezuïte-misjonaris Fransiskus Mijleman (1610-1667) noch ruïnes oantrof.

Pastorije

De âlde pastorije fan it doarp waard tsjin it ein fan de 19e iuw ôbrutsen om plak te meitsjen foar in nije pastorije oan de Doarpsstrjitte 31.

Kleaster

Yn de 15e iuw hat der in kleasterfoarwurk stien fan de Eastfryske Johanniter kommanderije Dünebroek. It kleaster wurdt yn 1472 neamd, mar bestie nei alle gedachten doe al in hiel skoft. It kleaster besiet lân yn Oosterwijtwerd, Wirdum, Eenum, in stik heechfean yn Slochteren en in flink stik grûn yn it Hoeksmeer, dy't sa't it liket fan it kleaster Blomhof oernommen wie. Ek de parochytsjerke en de pastorije fan it doarp hearde by it kleaster. It soe wêze kinne dat it kleaster selsstannich waard troch't de fromme Eastfryske haadling Fokko Ukena him yn Oosterwijtwerd nei wenjen sette. Nei't it kleaster skulden krige waard der kleasterbesit ferkocht. It memmekleaster wegere lykwols om wer noed te stean foar it kleaster fan Oosterwijtwerd, mar lang om let ûntferme it Heveskeskleaster him yn 1476 wer oer de kommanderije, dy't it wer omfoarme ta in foarwurk. Nei de reduksje fan Grins waarden alle Johanniter besittings yn besit nommen troch de protestanten.

Boarch

Fokko Ukena liet yn 1411 in boarch by Oosterwijtwerd sette, dy't yn 1452 yn it besit kaam fan it laach Ripperda (en dêrom ek wol Ripperdaboarch neamd wurdt). De boarch waard yn 1500 beset troch 60 manlju fan de stêd Grins, dy't de boarch fersterke. Doe't greve Edzard opteach, loeken hja harren werom. Nei 1738 kaam de boarch yn hannen fan it neiteam fan de Ripperda's. Likernôch healwei de 18e iuw waard de boarch ôfbrutsen en op de lokaasje waard yn 1789 in pleats boud, dy't tsjintwurdich 'Schathuis Wijtwerder Heerd' neamd wurdt. De grêften binne letter op 'e nij útgroeven. Yn de tsjerke binne noch oantinkens oan de Ripperda's te finen, lykas de wapens op de 17e-iuwske hearebank, de roubuorden, in grêfkelder en in epitaaf.

Skoalle

Sûnt 1935 hat it doarp gjin eigen skoalle mear. De bern fan it doarp moasten yn dat jier nei de iepenbiere basisskoalle by de Deiftil, in skoalle dy't dielt waard mei de doarpen Leermens en Eenum. Dy skoalle waard yn 2013 sletten en tsjintwurdich moatte de bern fierder nei Appingedam of Loppersum.

Mûne

De yn 1962 ôfbrutsen mûne fan Oosterwijtwerd

Oan de eastlike kant fan de Oosterwijtwerdermaar waard yn 1743 by Dieftil in pelmûne boud, dy't letter ek as nôtmûne wurke, mar yn 1889 ôfbaarnde. De ôfbrutsen pel- en nôtmûne út 1818 fan Briltil ferhûze doe nei Oosterwijtwerd om dêr wer opboud te wurden. Yn dy mûne stie in elektromotor, dy't yn 1934 ferfongen waard troch in dieselmotor fan Brons út Appingedam. Trije jier letter waard de mûne ûnttakele en yn 1962 folge de folsleine ôfbraak.

Befolkingsferrin

Jier	1795	1859	1869	1879	1889	1899	1920	1930	1947	1971	1995	1999	2006	2021
Ynwenners	168	190	179	215	218	207	246	158	279	230	185	240	233	196

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Oosterwijtwerd fan Wikimedia Commons.