Joadske mienskip fan Harns en Skylge

De Joadske mienskip fan Harns en Skylge wie de mienskip fan Joaden dy't foarhinne yn 'e Fryske stêd Harns wennen en har dêrwei ek ferspraten nei it Waadeilân Skylge, dêr't hja har yn it doarp West fêstigen.

De grientesaak fan 'e famylje Pais yn Harns, omtrint 1920.

Skiednis

De earste Joaden setten har oan 'e ein fan 'e santjinde iuw yn Harns nei wenjen. Dy lju wiene foar it meastepart ôfkomstich út 'e stêden fan Hollân en út Emden, yn it Dútske East-Fryslân. Fan teminsten de midden fan 'e achttjinde iuw ôf hie Harns syn eigen Joadsk begraafplak oan 'e Willemskade, en yn 1812 waard der oan 'e Raamstrjitte in synagoge iepene, dy't letter noch útwreide waard. Fierders krige de stêd ek in eigen Joadske skoalle. Troch dy foarsjennings koe de Joadske mienskip ta bloei komme. Der waarden ferskate Joadske ferienings en genoatskippen oprjochte, en guon Joaden namen diel oan it iepenbiere libben yn Harns, hoewol't se gjin funksjes yn it gemeentlik bestjoer beklaaiden. Omtrint 1870 wie de Joadske mienskip yn Harns mei 356 leden op syn hichtepunt.

It begraafplak oan 'e Willemkade waard yn 1870 sletten, en dêrnei waard in part fan it algmiene begraafplak foar de ferstoarne leden fan 'e Joadske mienskip yn gebrûk nommen. Fan 'e Joaden dy't om 1900 hinne noch yn Harns wennen, fertsjinnen de measten de kost as keapman of winkelman (slachter, grienteboer, ensfh.) Nettsjinsteande de relative wolfeart fan 'e Joaden yn Harns belune harren oantal yn 'e earste desennia fan 'e tweintichste iuw fluch, mei't in protte Joadske Harnzers, krekt as Joaden út oare Fryske stêden, ferfearen nei plakken yn 'e Rânestêd, lykas Amsterdam en Utert. Likegoed waard yn dy tiid foar en troch de Joaden fan Harns noch in nije frouljusferiening en in nije toanielferiening oprjochte.

Ut Harns wei ferspraten de Joaden har yn 'e njoggentjinde iuw ek nei it Waadeilân Skylge, dêr't in lytse Joadske mienskip ûntstie yn it doarp West. Tsjin 1900 hiene lykwols de measte Joaden it eilân alwer ferlitten. Yn 'e Twadde Wrâldoarloch waarden ûnder de Dútske besetting fan Nederlân frijwol alle Harnzer Joaden deportearre nei de ferneatigingskampen, dêr't se as ûnderdiel fan 'e Holokaust fermoarde waarden. Itselde lot trof de famylje Pais, de iennichst oerbleaune Joadske húshâlding op Skylge, dy't oant yn augustus 1942 op it eilân wenne. Nei de ôfrin fan 'e oarloch waard de Joadske gemeente fan Harns gearfoege mei dy fan Ljouwert. Sa kaam der in ein oan 'e Joadske mienskip fan Harns en Skylge.

Oarlochsdeaden

De leden fan 'e Joadske mienskip fan Harns en Skylge dy't omkamen yn 'e Holokaust, wiene:

Harns
adres	namme	berte	ferstjerren	âldens	berop	opmerkings
Grutte Oksemerk 16	Gabriël Boas	Harns, 9 apr. 1899	Auschwitz, 19 nov. 1942	43 jier	havenarbeider	man fan Dina Boas-Pais, heit fan Joseph Boas
	Dina Boas-Pais	Harns, 24 febr. 1882	Auschwitz, 19 nov. 1942	60 jier	húsfrou	frou fan Gabriël Boas, mem fan Joseph Boas
	Joseph Boas	Harns, 8 sept. 1922	Ottmuth, 30 juny 1943	20 jier	n.f.t.	soan fan Gabriël Boas en Dina Boas-Pais
Havenplein 24	Lieba Steil-Aftergut	Limanowa, 1 july 1892	Auschwitz, 1 okt. 1942	50 jier	húsfrou	frou fan Moizesz Aron Steil, berne yn súdlik Poalen, mem fan Nechemia en Berel Steil
	Berel Steil	Mszana Dolna, 25 sept. 1923	Auschwitz, 30 sept. 1942	19 jier	n.f.t.	berne yn súdlik Poalen, soan fan Lieba Steil-Aftergut en Moizesz Steil
	Nechemia Steil	Mszana Dolna, 10 nov. 1925	Auschwitz, 31 jann. 1943	17 jier	skroar	berne yn súdlik Poalen, soan fan Lieba Steil Aftergut en Moizesz Steil
Heechstrjitte 15	Benjamin Raphaël Pais	Harns, 29 juny 1861	Auschwitz, 23 nov. 1942	81 jier	keapman	man fan Jantje Pais-De Vries, heit fan Racheltje Pais
	Jantje Pais-De Vries	Harns, 14 july 1868	Auschwitz, 23 nov. 1942	74 jier	húsfrou	frou fan Benjamin Raphaël Pais, mem fan Racheltje Pais
	Racheltje Pais	West-Skylge, 4 aug. 1891	Auschwitz, 23 nov. 1942	51 jier	amtner	dochter fan Benjamin Raphaël en Jantje Pais
Hilligewei 19 (letter omneamd ta: Grutte Tsjerkstrjitte 24)	Michiel Speijer	Harns, 18 des. 1902	Sobibor, 26 mrt. 1943	40 jier	tekstylwinkelman	man fan Hanna Speijer-Schulenklopper, heit fan Elkan Aron en Cäcil David Speijer
	Hanna Speijer-Schulenklopper	Harns, 17 des. 1902	Sobibor, 26 mrt. 1943	40 jier	húsfrou	frou fan Michiel Speijer, mem fan Elkan Aron en Cäcil David Speijer
	Elkan Aron Speijer	Harns, 18 sept. 1930	Sobibor, 26 mrt. 1943	12 jier	n.f.t.	soan fan Michiel en Hanna Speijer
	Cäcil David Speijer	Harns, 22 juny 1933	Sobibor, 26 mrt. 1943	9 jier	n.f.t.	soan fan Michiel en Hanna Speijer
Hilligewei 28A	Aron de Vries	Harns, 16 nov. 1865	Auschwitz, 23 nov. 1942	77 jier	keapman	man fan Grietje de Vries-De Wilde, heit fan Klara en Benjamin de Vries
	Grietje de Vries-De Wilde	Snits, 7 juny 1867	Auschwitz, 23 nov. 1942	75 jier	húsfrou	frou fan Aron de Vries, mem fan Klara en Benjamin de Vries
	Klara de Vries	Harns, 25 aug. 1901	Sobibor, 20 mrt. 1943	41 jier	húsfrou	dochter fan Aron en Grietje de Vries
	Benjamin de Vries	Harns, 2 juny 1909	Auschwitz, 30 sept. 1942	33 jier	keapman	soan fan Aron en Grietje de Vries
Lytse Bredepleats 16	Abraham Pais	Harns, 22 juny 1872	Auschwitz, 23 nov. 1942	70 jier	grienteboer	broer fan Esther en Salomon Pais
	Esther Pais	Harns, 31 aug. 1874	Auschwitz, 23 nov. 1942	68 jier	húsfrou	suster fan Abraham en Salomon Pais
	Salomon Pais	Harns, 14 aug. 1885	plak ûnbekend, 30 sept. 1942	57 jier	grienteboer	broer fan Abraham en Esther Pais
Lytse Bredepleats 18	Levie Pais	Harns, 19 janne. 1977	Auschwitz, 23 nov. 1942	65 jier	grienteboer	man fan Adriana Pais-Rood
	Adriana Pais-Rood	De Haach, 13 maaie 1881	Auschwitz, 23 nov. 1942	61 jier	húsfrou	frou fan Levie Pais
Midlumerwei 5	Leonard Leijdesdorff	Frjentsjer, 16 des. 1880	Sobibor, 30 apr. 1943	62 jier	goudsmid	man fan Rosalie Leijdesdorff-Vos
	Rosalie Leijdesdorff-Vos	Coevorden, 18 maaie 1892	Sobibor, 30 apr. 1943	50 jier	húsfrou	frou fan Leonard Leijdesdorff
Noarderhaven 18	Raphaël Pais	Harns, 9 mrt. 1893	Auschwitz, 28 febr. 1943	49 jier	ûnbekend	man fan Rosa Pais-Heymann, heit fan Aäron Pais
	Rosa Pais-Heymann	Norden, 7 apr. 1901	Auschwitz, 29 okt. 1942	41 jier	húsfrou	frou fan Raphaël Pais, mem fan Aäron Pais
	Aäron Pais	Harns, 7 okt. 1921	Auschwitz, 30 sept. 1942	20 jier	kantoarbetsjinde	soan fan Raphaël en Rosa Pais
Noarderhaven 32	Raphaël Pais	West-Skylge, 29 sept. 1893	Auschwitz, 28 febr. 1943	49 jier	keapman	man fan Roosje Pais-Minco, heit fan Jantsje en Benjamin Raphaël Pais
	Roosje Pais-Minco	Oldenseal, 26 apr. 1901	Auschwitz, 23 nov. 1942	41 jier	húsfrou	man fan Raphaël Pais, mem fan Jantsje en Benjamin Raphaël Pais
	Jantsje Pais	Harns, 31 mrt. 1933	Auschwitz, 23 nov. 1942	9 jier	n.f.t.	dochter fan Raphaël en Roosje Pais
	Benjamin Raphaël	Harns, 8 nov. 1934	Auschwitz, 23 nov. 1942	8 jier	n.f.t.	soan fan Raphaël en Roosje Pais
Raamstrjitte 3 (letter omneamd ta: Skritsen 10)	Sally Hes	Bocholt, 31 okt. 1908	Auschwitz, 31 des. 1943	34 jier	rabbyn	man fan Anna Rosa Hes-Van Gelder, heit fan Mathilde Henriëtte Hes
	Anna Rosa Hes-Van Gelder	Borne, 1 apr. 1909	Auschwitz, 2 nov. 1942	33 jier	húsfrou	frou fan Sally Hes, mem fan Mathilde Henriëtte Hes
	Mathilde Henriëtte Hes	Hingelo, 3 juny 1939	Auschwitz, 2 nov. 1942	3 jier	n.f.t.	dochter fan Sally en Anna Rosa Hes
Roazegrêft 15	Levi Messcher	Haskerlân, 17 juny 1898	Sobibor, 21 maaie 1943	44 jier	feekeapman	man fan Catharina Messcher-Gans, heit fan Hanna Klara en Klara Leonora Messcher
	Catharina Messcher-Gans	Aduard, 6 nov. 1898	Sobibor, 21 maaie 1943	44 jier	húsfrou	frou fan Levi Messcher, mem fan Hanna Klara en Klara Leonora Messcher
	Hanna Klara Messcher	Harns, 5 febr. 1938	Sobibor, 21 maaie 1943	5 jier	n.f.t.	dochter fan Levie en Catharina Messcher
	Klara Leonora Messcher	Harns, 24 juny 1939	Sobibor, 21 maaie 1943	3 jier	n.f.t.	dochter fan Levie en Catharina Messcher
Rommelhaven 26B	Elize de Vries-Odewald	Slochteren, 24 mrt. 1873	Sobibor, 20 mrt. 1943	69 jier	húsfrou	widdo, mem fan Izaäk de Vries
	Izaäk de Vries	Harns, 29 apr. 1898	Auschwitz, 28 febr. 1943	44 jier	tekstylkeapman	soan fan Elize de Vries-Odewald
Sâltsleat 135	Nathan Polak	Harns, 29 nov. 1903	Sobibor, 23 apr. 1943	39 jier	keapman	man fan Betsij Polak-Frank, heit fan Izak Nathan Israël Polak
	Betsij Polak-Frank	Grins, 30 juny 1902	Sobibor, 23 apr. 1943	40 jier	húsfrou	frou fan Nathan Polak, mem fan Izak Nathan Israël Polak
	Izak Nathan Israël Polak	Harns, 17 febr. 1937	Sobibor, 23 apr. 1943	6 jier	n.f.t.	soan fan Nathan en Betsij Polak
Simon Stijlstrjitte 4	Pietje Polak-De Vries	Harns, 15 maaie 1872	Sobibor, 20 mrt. 1943	70 jier	húsfrou	widdo
Stasjonswei 1	Leonard Goldsmid	Sutfen, 30 jann. 1886	Auschwitz, 12 febr. 1943	57 jier	ûnbekend
	Sara Goedhart	Roermond, 9 okt. 1884	Auschwitz, 12 febr. 1943	58 jier	húshâldster
West-Skylge
adres	namme	berte	ferstjerren	âldens	berop	opmerkings
Boomstrjitte 1 en 2	Benjamin Jacob Krönstein	West-Skylge, 16 apr. 1922	Auschwitz, 31 mrt. 1944	21 jier	ûnbekend
	Judik Pais-Spijer	Harns, 8 nov. 1866	Sobibor, 21 maaie 1943	76 jier	húsfrou	widdo, mem fan Jetje en Sara Pais
	Jetje Pais	Harns, 21 july 1882	Auschwitz, 21 july 1943	50 jier	húsfrou	dochter fan Judik Pais-Spijer
	Sara Pais	Harns, 2 july 1891	Amsterdam, 28 mrt. 1943	41 jier	húsfrou	dochter fan Judik Pais-Spijer

Neitins Joadske slachtoffers

Hjertmis 2011 besletten Vereniging Oud Harlingen en it Centraal Comité 1945 de 45 weifierde Joadske oarlochsslachtoffers mei 'stroffelstiennen' te betinken. Troch crowdfunding adoptearren belutsen famyljes en partikulieren stiennen foar in persoan of in hiele húshâlding. Fanwegen de grutte belangstelling foar it projekt waard besletten om in lytse útstalling yn it Hannemahûs yn te rjochtsjen.

Sjoch ek

• Joadske mienskip fan Frjentsjer
• Joadske mienskip fan De Gordyk
• Joadske mienskip fan Snits

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Dijkstra, Tsjomme, De verdwenen Joden van Harlingen en Terschelling, yn: de Ljouwerter Krante, 27 april 2019, s. 40-41.