Snits
Snits is in stêd yn it noardeasten fan de gemeente Súdwest-Fryslân. Mei sa'n 34.500 ynwenners is it it grutste plak fan dy gemeente en hat it in sintrumfunksje foar de Súdwesthoeke fan 'e provinsje Fryslân. Snits leit tichteby de Snitser Mar en is ûnder mear bekend om syn âlde binnenstêd mei de Snitser Wetterpoarte. As ien fan de alve Fryske stêden yn Westerlauwersk Fryslân is Snits ek ûnderdiel fan de Alvestêdetocht. Dêrneist is de stêd bekend om de wettersport en de Snitswike. Yn 'e Saksetiid wie Snits fan augustus 1498 oant en mei maart 1500 de haadstêd fan 'e Hearlikheid Fryslân.[2] Oant 2011 wie Snits in selsstannige gemeente.
| Snits | ||
| ||
| De Wetterpoarte | ||
| Sifers | ||
| Ynwennertal | 34.485 (2021)[1] | |
| Polityk | ||
| Lân | Nederlân | |
| Provinsje | Fryslân | |
| Gemeente | Súdwest-Fryslân | |
| Oar | ||
| Postkoade | 8900 - 8939 | |
| Koördinaten | 54° 2′ NB, 5° 40′ EL | |
| Offisjele webside | ||
| Webstee Snits | ||
Dizze side giet oer de stêd Snits. Foar de eardere gemeente, sjoch: Snits (gemeente).
SkiednisBewurkje
- De Wikipedy hat ek in side Skiednis fan Snits.
Snits is ûntstien dêr't de farwei (yn âlde dokuminten Magna Fossa, Grut Kanaal, neamd) nei it noarden de súdlike dyk fan de Himpolder Skerhim krúst. De farwei nei it noarden (Geau, Snitser Aldfeart) wie needsaak wurden omdat de Middelsee troch tichtslykjen ferlern gien wie. De âlde himdyk komt Snits oan de westkante binnen as Himdyk, wurdt dêrnei de Alde Dyk en rint dan fierder as de Wide en Nauwe Noarderhoarnes. Dan is er part fan de Merkstrjitte en ferfolget er syn wei as Piperstrjitte en Nauwe en Wide Burgstrjitten, en is dêrnei de basis fan de drokke winkelstrjitte it Easterdyk. Hy giet fierder as de Ljouwerter Dyk, om op 't lêst as Griene Dyk, de polderdyk fan de Raerderhim, Snits te ferlitten.
Snits hat sûnt 13e iuw stedsrjochten, wat Snits ien fan de Fryske Alve Stêden, mar om't it dêr letter gjin dokuminten foar bybringe koe, hat it yn de 16e iuw nije stêdsrjochten oanfrege en krigen. Yn 1456 naam Snits in offisjeel stêdsboek oan, dêr't it rjocht yn 'e stêd mei regele waard. Dit wie ek it begjin fan in bloeiperioade as hannelsstêd dy't oant likernôch 1550 ta duorje soe. Yn 1492 waard mei de oanlis fan in nije stedsgrêft en stedswâl begûn. Yn de tiid fan Karel V waard dêr in stêdmuorre op oanlein. Nei dy tiid wie Snits de ienige ommuorre stêd fan Fryslân. Fan de âlde festingwurken binne no allinnich noch de Wetterpoarte en in lyts stikje bolwurk oer.
Mei it ferdrach fan Snits fan 30 april 1498 erkend Westergoa it gesach fan Albrecht fan Saksen. Dêrmei komt der in ein oan de Fryske frijheid en begjint de Saksentiid yn Fryslân. Snits waard yn augustus 1498 op oanstean fan Wilwolt fan Schaumberch de nije haadstêd fan it gewest Fryslân. De stêd Ljouwert wie op dat stuit yn hannen fan de Fetkeapers en soe pas yn it belis fan Ljouwert fan septimber en oktober 1498 ûnderhearrich makke wurde oan Albrecht fan Saksen. Yn maart 1500 rekket Snits syn status as haadstêd fan Fryslân kwyt en wurdt Ljouwert de nije haadstêd.
Oan 'e ein fan 'e Twadde Wrâldoarloch ferdwûn de Joadske mienskip fan Snits út 'e stêd. De binnenstêd fan Snits is sûnt 1991 in beskerme stedsgesicht, de stasjonsbuert sûnt 2007.
PolitykBewurkje
Snits is sûnt 1 jannewaris 2011 part fan de gemeente Súdwest-Fryslân. Dêrfoar wie Snits it haadplak fan de gemeente Snits.
Partnerstêd KurobeBewurkje
Sûnt 10 septimber 1970 is de Japanske stêd Kurobe de partnerstêd fan Snits. Doetiidske boargemaster L. Rasterhoff, brocht op dat stuit in besyk oan Kurobe en waard ta eareboarger beneamd. Boargemaster Hatsuo Terade fan Kurobe brocht yn 1972 in tsjinbesyk oan Snits. Yn 2000 besochten delegaasjes fan beide stêden elkoars stêd opnij. De Japanners ûnthulden yn Snits in keunstwurk; de Snitsers waarden ferblide mei de ûntbleating fan in Snitsplein yn Kurobe.
EkonomyBewurkje
De bekende kleanwinkelketen C&A begûn yn 1861 mei in winkel yn Snits. It sûkerwurkfabryk Tonnema makket pipermunt ûnder de namme KING. Dy namme hat, ofsjeel, neat mei it Ingelske wurd foar kening te krijen: It is in ôfkoarting dy't stiet foar 'Kwaliteit In Niets Geëvenaard'. Snits hat fierder stielyndustry, masinebouw, in tou- en trossenfabryk (Lankhorst), en sûnt 1964 in fêstiging fan de ritsslutingprodusint Yoshida YKK út Kurobe. Dat wie de earste Japanske fabryk in Nederlân, en it wie de earste Europeeske festiging fan YKK. Ek Mitsui Sekka, in Japanske fabrikant fan keunsttrieden, hat in fabryk yn Snits. De feemerk fan Snits, dy't al fan 'e Midsiuwen ôf bestie, waard yn 1992 opheft.
FerkearBewurkje
Snits leit oan de snelwei A7 fan Grins nei Noard-Hollân. Fierders hat Snits twa treinstasjons - (Snits en Snits Noard) - oan it spoar fan Ljouwert nei Starum. It busferfier mei omlizzende gemeenten wurdt fersoarge troch Connexxion en Arriva.
Boppedat leit Snits oan wetterwegen, ûnder mear de Houkesleat dy't de stêd ferbynt mei de Snitser Mar en it Prinses Margrietkanaal. Yn 2003 is it Houkesleat Akwadukt klear komd sadat Snits doe in folsleine rûnwei hie. Yn 2008 binne de Geaubrêgen, yn de súdlike rûnwei, ferfongen troch it Geau-akwadukt, dêr't al de A7 trochhinne giet, mar net de rûnwei, dat de ring is no wer brutsen.
FerdivedaasjeBewurkje
Snits is in bekend wettersportsintrum mei sa'n 130 wettersportbedriuwen en 13 jachthavens. Teffens hat it in monumintaal sintrum mei âlde hearehuzen. Yn Snits wurdt in eigen dialekt sprutsen, it Snitsersk, dat heart ta de Stedske dialekten.
Kultureel KertierBewurkje
Yn 2010-2012 is yn Snits in Kultureel Kertier gearstald. De gemeente Snits hie plannen ûntwikkele om fan de Westersingel en it Noarderkertier it sintrum fan kultureel te meitsjen. It plan, dêr't de kosten fan rûsd waarden op 25 miljoen euro, hold yn:
- it ûnderbringen fan in teater en in part fan it hjoeddeiske Sintrum foar de Keunsten (SfdK) yn de eardere Noardertsjerke;
- it ûnderbringen fan oare parten fan it SfdK yn It Bolwurk, yn eardere skoalgebouwen dêrneist en yn it Van Loohûs;
- nijbou foar in teater mei in kapasiteit fan 600 sitplakken op it stee fan it doetiidske TPG-gebou.
It plan is útfierd troch alle dy gebouwen binnen de stêdsgrêft ta ien nei gebou Atrium gear te foegjen. Om ek it nije teater hjirmei te ferbinen waard tocht om de ouwers fan de Westersingel en de Tsjerkegrêft mei in rinbrêge te ferbinen en in driuwend poadium yn de grêft te lizzen. Dizze plannen binne lykwols net útfierd.
De Martinitsjerke is part fan it Kultureel Kertier yn dy sin dat it kulturele gebrûk fan de romte troch de deselde organisaasje dien wurdt. De Iepenbiere Bibleteek is allinnich in oare kulturele ynstelling yn itselde gebiet, mar hat gjin organisatoaryske bannen.
BouwurkenBewurkje
De Snitser Wetterpoarte út 1613 is it symboal fan de stêd Snits. Ferskate ferienings, stiftings as bedriuwen brûke de wetterpoarte as logo of ferwize yn harren namme nei de wetterpoarte. Om it jier 1550 hinne waard in begjin makke mei it stedshûs fan Snits. Yn de 18e iuw krige it stedshûs in renovaasje. By de renovaasjes krige it gebou in gevel yn rokokostyl. De Martinitsjerke út 1498 hat in kariljon mei 50 klokken. Foar 1681 hie de Martinitsjerke twa tuorren en in ruterle; hjoed-de-dei hat de tsjerke allinnich in koepeltsje. De Sint-Martinustsjerke is in let-njoggentjinde-iuwske Cuyperstsjerke mei in Maarschalkerweerd-oargel .
EvenemintenBewurkje
- Alvestêdetocht en dêrfan ôflate eveneminten:
- Lytse Snitswike
- Snits-Boalsert-Snits
- Snitser Simmer
- Snitswike
Op 12 novimber 2005 wie de lanlike yntocht fan Sinteklaas yn Snits. By de Wetterpoarte lei Pakjesboat 12 foar de wâl.
MuseaBewurkje
BioskoopBewurkje
PoadiaBewurkje
- It Bolwurk, langstbesteande poppoadium fan Fryslân
- Noardertsjerke
- Teater Snits
MuzykkorpsenBewurkje
De Sulveren KrystbalBewurkje
- De Wikipedy hat ek in side Sulveren Krystbal.
De kultuerpriis fan Snits hjit De Sulveren Krystbal. De ûnderskieding wurdt alle jierren útrikt oan immen dy't him op it mêd fan muzyk en kultuer foar Snits en omkriten ynset hat. Winners wienen ûnder oaren:
- 2004: Henk van der Veer, skriuwer
- 2005: Maaike Schuurmans, musicalstjer
- 2006: Yede van Dijk, toanielspiler
- 2007: Bennie Hoogstra, 25 jier tamboer-majoar fan Advendo
UnderwiisBewurkje
In Snits binne tsien basisskoallen en trije middelbere skoallen. De basisskoallen binne:
- Thomas fan Akwino
- De Wyken
- De Aldfeart
- Bonifatiusskoalle
- Swetteskoalle
- Simon Havingaskoalle
- De Fjoerflinter (fúzje tusken De Standerd en de Jan van Nassauskoalle)
- Julianaskoalle
- Johannes Postskoalle
- It Harspit
- De Trijemêster
De trije middelbere skoallen binne:
SûnenssoarchBewurkje
SportBewurkje
- Fuotbalferiening Snits Wyt Swart, fuotbalklup
- Fuotbalferiening LSC 1890, ien fan de âldste fuotbalklups fan Nederlân
- ONS Snits, fuotbalklub. De klup waard yn it seizoen 2005/2006 kampioen yn de sneonhaadklasse C
- Sneeker MHC, hockeyklub fan Snits
- ESBC Menhir, basketbal club fan snits
- Follybalferiening Snits, follybalklup fan Snits
YnwennersBewurkje
YnwennertalBewurkje
| Befolkingsûntjouwing fan Snits | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jier | 1900 | 1950 | 2000 | 2007 | |||||||||||
| Ynwennertal | 12.000 | 19.500 | 32.100 | 33.200 | |||||||||||
Bekende SnitsersBewurkje
- Toon Gerbrands
- Pieter Sjoerds Gerbrandy
- Rienk de Groot
- Murk van Phelsum
- Jakob van Schevichaven (1866-1935), de earste Nederlânske berops-detectiveskriuwer
- Tietse Pieter Sevensma
- Willem de Sitter
- Monique Sluyter
- Bart Tromp
- sjoch ek
FerskaatBewurkje
- Van Drs. P is it nûmer Sneker café.
StrjittenBewurkje
LiteratuerBewurkje
- Schroor, M. De wereld van het Friesche landschap útjûn troch Wolters Noordhoff 1993 ISBN 9001955193
Keppelings om utensBewurkje
Sjoch ekBewurkje
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
|
|
Boalsert · Dokkum · Drylts · Frjentsjer · Harns · Hylpen · Ljouwert · Sleat · Snits · Starum · Warkum |
| |
|---|---|
| Wiken: Aldfeart • Beammebuert • Binnenstêd • De Domp • It Eilân • Dúnterpen • It Ges • Harinxmalân • Himdyk • De Himmen • Houkesleat • Lemsterwei-East • Lemsterwei-West • Ljouwerterdyk • De Lotten • Noardeasthoek • Noarderhoek I • Noarderhoek II • Pasfear • Poarte fan Snits • Sperkhim • Stasjonsbuert • Stedsfinne • Swetteplan • Tinga | |
| Buerten: Malta • Spitaal • Túndoarp | |
