Mississippy (steat)

Mississippy (Ingelsk: Mississippi; útspr.: [mɪsə'sɪpi], likernôch "misse-sippy"), offisjeel de Steat Mississippy (Ingelsk: State of Mississippi), is ien fan 'e fyftich steaten dy't mei-inoar de Feriene Steaten fan Amearika foarmje. Mississippy, byneamd de Magnolia State, leit oan 'e kust fan 'e Golf fan Meksiko, en heart ta de regio fan it Amerikaanske Suden. De haadstêd is Jackson, en dat is ek mei-iens de grutste stêd. Neffens in skatting út 2014 hie de steat doe krapoan 3 miljoen ynwenners, wêrmei't it kwa befolkingsgrutte de 31e steat fan 'e Feriene Steaten is. Oangeande oerflak is Mississippy mei krapoan 125.500 km² de 32e steat. Mississippy stiet bekend as in fierhinne lanlike steat, dy't foarhinne in wichtige katoenprodusint wie.

Steat Mississippy State of Mississippi
flagge	wapen
Virtute et Armis (Latyn, "Deugdsum en Bewapene")
lokaasje yn de Feriene Steaten
algemien
ôfkoarting	MS
lân	Feriene Steaten
status (jier)	steat (1817)
haadstêd	Jackson
grutste stêd	Jackson
offisjele taal	Ingelsk
sifers
ynwennertal	2.994.079 (2014)
befolkingstichtens	25,5 / km²
oerflak	125.443 km² (3% wetter)
bykommende ynformaasje
bynamme	de Magnolia State
tiidsône	UTC –6
simmertiid	UTC –5
webside	www.ms.gov

Etymology

De namme fan Mississippy is ûntliend oan 'e rivier de Mississippy, dat de grutste rivier fan Noard-Amearika is. De namme fan 'e rivier komt fan it Odjibwe-wurd misi-ziibi, dat "grutte rivier" betsjut.

Geografy

Mississippy hat in oerflak fan 125.443 km², wêrfan't 3% út wetter bestiet. It leit yn 'e Sintrale Tiidsône (UTC –6, simmertiid –5). De steat grinzget yn it easten oan Alabama, yn it noarden oan Tennessee, yn it noardwesten oan Arkansas en yn it súdwesten oan Louisiana. De eastlike en noardlike grinzen fan Mississippy wurde foarme troch rjochte linen, wylst it grutste part fan 'e westgrins de rin fan 'e rivier de Mississippy folget.

It Ross Barnett Reservoir by sinne-ûndergong.

Yn it uterste súdwesten fan 'e steat, by Simmesport rint de súdgrins (mei Louisiana) fan west nei east, oant er súdlik fan Columbia ynienen nei it suden ta ôfbûcht en de rin fan 'e rivier de Pearl oan 'e mûning ta folget. Yn it uterste súdeasten hat Mississippy sadwaande in likernôch 80 km lange kustline oan 'e Golf fan Meksiko. It nei it súdeasten ta útstykjende diel fan 'e steat stiet bekend as de Hakke fan Mississippy of de Mississippi Bootheel. De kust fan Mississippy leit yn 'e smoute fan in stikmannich langwerpige eilantsjes, dy't fan it fêstelân skaat wurde troch it Nau fan Mississippy (of de Mississippi Sound).

Mississippy beslacht in frij flak gebiet, en dat jildt noch sterker foar it westlike part fan 'e steat, dat diel útmakket fan 'e alluviale Mississippyflakte. It heechste punt yn 'e steat is Woodall Mountain, yn it foarlân fan it Cumberland-berchtme, op 246 m boppe seenivo, en it leechste punt is it strân oan 'e Golf fan Meksiko, dat op seenivo leit. De steat wurdt troch ferskate rivieren trochkrúst, wêrûnder de Grutte Swarte Rivier, de Pearl, de Yazoo, de Pascagoula en de Tombigbee. De grutste mar is de Sardis-mar. Oare grutte marren binne it Ross Barnett Reservoir (in opslachmar), de Arkabutla-mar en de Grenada-mar.

Yndianereservaten yn Mississippy.

Der is yn Mississippy ien Yndianereservaat, te witten it Mississippy Tsjoktou Yndianereservaat, dat bestiet út in stikmannich net-oanienslutende perselen lân yn it sintraal-eastlike part fan 'e steat. It meastepart fan it reservaat leit súdwestlik fan Louisville en noardwestlik fan Meridian. Yn totaal beslacht it 84,3 km².

Skiednis

De earste minsklike bewenners fan Mississippy wiene Yndiaanske jager-sammelders dy't sa'n 12.000 jier lyn yn it gebiet arrivearren. Nei tûzenen jierren fan nomadyske bewenning ûntjoegen har omtrint 3.000 jier lyn by de rivier de Mississippy lâns de earste sedintêre delsettings, dêr't men lânbou begûn te bedriuwen. Sawol troch de Wâldlânkultuer as troch de lettere Mississippiaanske kultuer (fan 950 ôf) waarden grutte en yngewikkelde grêfheuvels oanlein. Yn dy snuorje bestie der in hannelsnetwurk dat fan 'e Grutte Marren oant de Golf fan Meksiko rikte.

Skildering fan in Tsjoktou-doarp, troch François Bernard, út 1869.

De earste Jeropeaan dy't út grûngebiet fan Mississippy oandie, wie de Spaanske ûntdekkingsreizger Hernando de Soto, dy't yn 1540 it noardeasten fan 'e steat trochkrúste. Tsjin dy tiid waard it gebiet bewenne troch de Tsjoktou (Choctaw), Tsjikkesou (Chickasaw), Natsjês (Natchez), Jazû (Yazoo) en Biloksy (Biloxi). Yn 1699 fêstigen Frânske kolonisten ûnder lieding fan Pierre Le Moyne d'Iberville de earste Jeropeeske delsetting yn Mississippy, it Fort Maurepas, oan 'e Golfkust, yn 'e neite fan it tsjintwurdige Ocean Springs. Yn 1716 stiften de Frânsen fierder it Fort Rosalie, oan 'e Mississippy, dat letter de stêd Natchez wurde soe.

Mississippy kaam ta de Frânske koloanje Nij-Frankryk te hearren, dy't regearre waard fanút Montreal. Nei harren nederlaach yn 'e Frânske en Yndiaanske Oarloch moasten de Frânsen de koloanje yn 1763, by de Frede fan Parys, lykwols ôfstean oan 'e Britten, dy't it sels yn 1783, nei de Amerikaanske Unôfhinklikheidsoarloch, wer ôfstean moasten oan 'e Feriene Steaten. Dêrnei bleau Mississippy noch fyftjin jier in soarte fan nimmenslân oan 'e Amerikaanske frontier, oant it op 7 april 1798 organisearre waard as it Mississippy-territoarium, dêr't ek de lettere steat Alabama ta hearde. Dêrfoar moasten de steaten Georgia en Súd-Karolina formeel ôfstân dwaan fan harren oanspraken op it gebiet, mei't dy koloanjes neffens harren oarspronklike oarkunden yn prinsipe oan 'e Stille Oseaan ta rûnen.

De foarside fan 'e plantaazjehuzinge D'Evereux, boud yn 1840.

Fan 1800 ôf sette de kolonisaasje fan it territoarium serieus útein, wêrby't de kolonisten foar it meastepart ôfkomstich wiene út oare súdlike steaten, lykas Firginia en Noard-Karolina, dêr't se de grûn útput hiene. Yn 1830 waard it Ferdrach fan Dancing Rabbit Creek sletten tusken it Amerikaanske regear en de Tsjoktou, wêrby't dy lêsten harren lân yn Mississippy en Alabama ferkochten yn ruil foar finansjele kompinsaasje en nij lân yn it Yndiaanske Territoarium (it lettere Oklahoma). Under kêst 14 fan dat ferdrach koene Tsjoktou dy't net nei it westen ta ferfarre woene, yn Mississippy bliuwe en it Amerikaanske steatsboargerskip krije, de twadde grutte groep net-blanken dy't folslein lykberjochtige waarden (de efterbliuwers fan 'e krektlyk nei it westen ta deportearre Sjeroky wiene de earsten).

Troch it Ferdrach fan Dancing Rabbit Creek kaam it hiele territoarium foar kolonisaasje iepen te lizzen. Op 10 desimber 1817 waard Mississippy as de 20e steat yn 'e Amerikaanske Uny opnommen. Om dy tiid hinne hie it gebiet sa'n 50.000 ynwenners. Op it flakke lân fan Mississippy waarden grutte en arbeidsyntinsive katoenplantaazjes stifte, en foar de bewurking fan harren fjilden kochten de plantaazjehâlders grutte oantallen negerslaven oan, dy't fia de haven fan New Orleans oanfierd waarden. Yn 'e heechtijdagen fan katoenbou, yn 'e 1850-er jierren, wie Mississippy ien fan 'e rykste Amerikaanske steaten. Tsjin 1860 hie Mississippy 791.000 ynwenners, dêr't de 437.000 negerslaven 55% fan útmakken. Der wiene doedestiden minder as tûzen frije swarten yn 'e steat.

De liken fan Konfederearre soldaten nei de Slach by Corinth (5 oktober 1862).

Under de Amerikaanske Boargeroarloch (1861-1865) wie Mississippy nei Súd-Karolina op 9 jannewaris 1861 de twadde súdlike steat dy't him fan 'e Feriene Steaten ôfskate. Krapoan in moanne lang foarme de steat doe de Republyk Mississippy, in yn namme ûnôfhinklik lân dat lykwols troch gjin inkele oare steatkundige ienheid erkend waard. Op 8 febrewaris rjochte Mississippy yn 'e mande mei Súd-Karolina, Floarida, Alabama, Georgia en Louisiana de Konfederearre Steaten fan Amearika op, dêr't har neitiid noch fiif oare steaten by oansleaten. Mear as 80.000 Mississippianen namen yn 'e dêropfolgjende oarloch diel oan 'e striid tsjin it Noarden, wêrby't de ferliezen tige heech wiene. Yn Mississippy sels waard benammen yn 'e Mississippydelling fochten, dêr't de Noardlike generaal Ulysses S. Grant lange tiid de stêd Vicksburg belegere, foar't de ferdigeners yn 'e Slach om Vicksburg yn 1863 einlings belies jaan moasten. Dêrtroch waard it grûngebiet fan 'e Konfederaasje by de Mississippy lâns yn twaen spjalten en waarden Arkansas, Louisiana en Teksas fan 'e rest fan it Suden ôfsletten. Yn maart 1864 griep in groep deserteurs en útnaaide negerslaven ûnder oanfiering fan in Newton Knight de macht yn Jones County, yn it súdeasten fan Mississippy, en rôp dêr letter dat jier de Frijsteat Jones út, dy't him ôfskaat hawwe soe fan 'e Konfederaasje.

Nei't it Noarden úteinlik de oerwinning behelle hie en de Konfederaasje ferslein wie, waard yn 1868 troch de blanken en no befrijde swarten in nije grûnwet foar de steat ospteld. Yn 1870 waard Mississippy op 'e nij as folweardige steat ta de Amerikaanske Uny talitten. Tsjin 1875 wie it Steatskongres wer yn 'e hannen fan 'e Demokraten. Blanke rasisten fierden in kampanje fan yntimidaasje en geweld tsjin harren blanke tsjinstanners en tsjin 'e swarte befolking. Doe't bliken die dat mei lynchings en politike moarden de swarten net út 'e polityk ferballe wurde koene, naam men oare maatregels.

De Vicksburg Brêge oer de rivier de Mississippy.

Yn 'e 1890-er jierren naam it Steatskongres ferskate konstitúsjonele amendeminten oan dy't it foar swarte en earme blanke manlju ûnmooglik makken om diel te nimmen oan ferkiezings, hoewol't se yn prinsipe wol it stimrjocht hiene. Sa waard om as kiezer registrearre te wurden û.m. it betingst ynfierd dat men lêze en skriuwe kinne moast (yn in tiid dat in fjirdepart fan 'e befolking analfabeet wie) en letter ek it betingst dat men in beskate mjitte oan belesting betelje moast. Pas nei't yn 1964 de federale Wet op de Boargerrjochten oannommen wie, in jier letter folge troch de Wet op it Stimrjocht, waarden dizze amendeminten oan 'e grûnwet fan Mississippy neatich ferklearre.

Nei in pleach fan frettend ûngedierte en swiere oerstreamings yn 1912 en 1913 ferlearen de measte swarte boeren har lân trochdat se finansjeel yn 'e swierrichheden kamen en har útkeapje litten moasten troch rike blanken. Tsjin 1920, twa generaasjes nei de ôfskaffing fan 'e slavernij, wiene de measte swarten wer lânleaze fjildarbeiders dy't yn earmoede libben. Sadwaande begûn om 1913 hinne de Afro-Amerikaanske Folksferhuzing, dy't oant 1940 duorje soe. Dêrby teagen hûnderttûzenen swarten út Mississippy en oare súdlike steaten op 'e siik nei in better libben nei de yndustrystêden fan it noarden, lykas Philadelphia, New York, Detroit, Cleveland en Chicago. Under de Twadde Afro-Amerikaanske Folksferhuzing giene tusken 1945 en 1970 nochris sa'n heal miljoen swarten allinnich al út Mississippy wei. Ta de bestimmings fan dizze twadde migraasjeweach hearden ek de stêden oan 'e westkust, lykas Los Angeles en San Fransisko. Sàfolle swarten setten út Mississippy wei, dat hja yn 'e 1930-er jierren in minderheid yn 'e steat waarden.

It Steatskapitoal fan Mississippy.

Yn 'e 1950-er en 1960-er jierren stried de Amerikaanske Boargerrjochtebeweging foar gelykberjochtiging foar Afro-Amerikanen. Dêrby kamen de swarte aktivisten yn Mississippy faak frontaal yn botsing mei de hearskjende blanke politike elite. Boppedat fierde de rasistyske Ku Klux Klan in kampanje fan yntimidaasje en geweld tsjin 'e Afro-Amerikanen en harren blanke meistanners, dy't ta in hichtepunt kaam by de moard op trije boargerrjochte-aktivisten yn Mississippy, yn 1964. Dy kwestje makke lykwols foar it Amerikaanske Kongres en it federale regear yn Washington, D.C. dúdlik dat der fuortendaliks wat feroarje moast, en wie sa ien fan 'e driuwfearren efter de oanname fan 'e Wet op it Stimrjocht, yn 1965. Pas yn 1987, lykwols, loek Mississippy in wet yn dy't houliken tusken blanken en swarten ferbea. Yn 1995, 130 jier nei dato, naam it Steatskongres fan Mississippy yn in symboalyske die noch it Trettjinde Amendemint oan de Amerikaanske Grûnwet oan, dat de ôfskaffing fan 'e slavernij omfieme.

Bestjoer

Mississippy bestiet bestjoerlik út 82 countys. De steatshaadstêd, Jackson, leit yn Hinds County, yn 'e midden fan 'e steat. Krekt as alle Amerikaanske steaten wurdt Mississippy bestjoerd troch in steatsregear mei oan it haad de gûverneur. De wetjaande macht is yn 'e hannen fan it Steatskongres fan Mississippy, dat bestiet út 'e Steatssenaat mei 52 sitten en it Steatshûs fan Offurdigen mei 122 sittten. Yn 'e Amerikaanske Senaat wurdt Mississippy, lykas alle Amerikaanske steaten, fertsjintwurdige troch twa senators. Yn it Amerikaanske Hûs fan Offurdigen hat Mississippy 4 sitten.

Strawberry Patch Park yn Madison.

It politike lânskip fan Mississippy wurdt behearske troch de beide grutte Amerikaanske politike partijen, de Demokratyske Partij en de Republikeinske Partij. Hoewol't de steat fan âlds, krektlyk as de rest fan it Suden, yn grutte mearderheid Demokratysk stimde, is dat tusken de 1960-er en de 1980-er jierren feroare. Tsjintwurdich befynt it aartskonservative Mississippy him djip yn it Republikeinske kamp.

Ekonomy

It bruto steatsprodukt fan Mississippy bedroech yn 2010 $98 miljard, wat omrekkene per lid fan 'e befolking útkomt op $26.908. Dat is it leechste bruto steatsprodukt per lid fan 'e befolking fan alle Amerikaanske steaten, mar dêr stiet foaroer dat Mississippy ek de leechste kosten fan libbensûnderhâld fan alle steaten hat. De ekonomy fan 'e steat stipet noch altyd yn hege mjitte op 'e lânbou, en dy ôfhinklikheid hat derta laat dat Mississippy tsjintwurdich ien fan 'e earmste gebieten fan 'e Feriene Steaten is. Yndustrialisearring fûn yn it grutste part fan 'e steat pas oan 'e ein fan 'e tweintichste iuw plak. Ek it toerisme stiet yn Mississippy noch yn 'e berneskuon. Sûnt it Steatskongres yn 1990 besleat en legalisearje kasino's by de rivier de Mississippy en de Golfkust lâns, binne dy gebieten útgroeid ta in wichtige bestimming foar lju dy't gokke wolle.

Befolkingstichtens yn Mississippy.

Demografy

Neffens in offisjele rûzing troch it Amerikaanske Folkstellingsburo (op grûn fan gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2010) hie Mississippy yn 2014 2.994.079 ynwenners, wat in groei fan 0,9% is yn ferhâlding ta de stân fan saken yn 2010. De befolkingstichtens wie yn 2014 25,5 minsken de km². De grutste stêd fan 'e steat is de haadstêd Jackson, mei 174.000 ynwenners yn 2010. Oare gruttere stêden binne: Gulfport (68.000), Southaven (49.000), Hattiesburg (46.000), Biloxi (44.000), Vicksburg (43.000), Meridian (41.000), Tupelo (35.000) en Greenville (34.000).

Etnisiteit

Neffens gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2010 wie de etnyske opbou fan 'e befolking fan Mississippy doe sa: 58,0% blanken; 35,4% swarten; 2,7% Latino's; 0,9% Aziaten; 0,5% Yndianen; 2,5% oaren of fan mingd etnysk komôf.

Utsjoch oer de binnenstêd fan Jackson.

Yn 2010 hie Mississippy it heechste persintaazje Afro-Amerikanen fan alle Amerikaanske steaten. Yn 'e noardwestlike Yazoo-delta en yn 'e súdwestlike en sintrale dielen fan Mississippy meitsje dy it meastepart fan 'e befolking út. Blanke Mississippianen binne fierhinne fan Britske orizjine, mei as grutste oarsprongsgroepen Angelsaksyske Amerikanen, Ulstersen (Noardierske protestanten), Ingelsen en Skotten. Yn Hancock County, it westlikste diel fan 'e Hakke fan Mississippy, tsjin 'e grins mei Louisiana oan, foarmje lju fan Frânsk etnysk komôf de grutste befolkingsgroep.

It grutste part fan 'e Aziaten yn Mississippy bestiet út etnyske Sinezen, wêrfan't de foarâlden yn 'e 1870-er jierren as kontraktarbeiders út Kuba helle waarden, of tusken 1910 en 1930 út Sina oerkamen. Tradisjoneel wiene de Sinezen wurksum as gerniers of fjildarbeiders. Yn 'e 1980-er jierren setten har ek in protte Fjetnamezen yn Mississippy nei wenjen. Dy binne konsintrearre oan 'e Golfkust, dêr't se foar it meastepart yn 'e fiskerij wurkje. De measte Yndianen yn 'e steat hearre ta de 9.500 etnyske Tsjoktou (Choctaw), dy't meast yn Neshoba County wenje.

Somplân yn noardlik Mississippy, yn 'e neite fan Ashland.

Mississippy omfiemet ien federaal erkende Yndianestamme, nammentlik de Mississippy Troep fan Tsjoktou Yndianen. Dy stamme hat in eigen reservaat yn sintraal-eastlik Mississippy. Der binne yn 'e steat gjin stammen mei inkeld erkenning op steatsnivo.

Taal

De offisjele taal fan Mississippy is it Ingelsk, dat neffens gegevens fan 'e Amerikaanske folkstelling fan 2000 doe foar 96,4% fan 'e befolking de memmetaal wie. Yn 2010 hie fierders 1,9% fan 'e Mississippiaanske befolking it Spaansk as memmetaal en 0,4% it Frânsk. Op in dield fjirde plak kamen it Dútsk, Fjetnameesk en Tsjoktou, mei elts 0,2%.

Godstsjinst

Op it mêd fan godstsjinst makket Mississippy ûnderdiel út fan 'e Amerikaanske Bibelgurdle (Bible Belt), dêr't in grut part fan 'e befolking fûnemintalistyske foarmen fan it kristendom oanhinget. Yn 2014 bestie 83% fan 'e befolking fan 'e steat út kristenen, wêrûnder 78,5% protestanten en 4% roomsen. De grutste protestantske denominaasjes wiene yn 2010 de Súdlike Baptistekonvinsje, mei rom 907.000 leden en de Feriene Metodistyske Tsjerke, mei 204.000 leden. De steat is fierders in bolwurk fan 'e lytse Presbyteriaanske Tsjerke yn Amearika, dy't der yn 2010 18.500 leden hie. Sûnt 2011 hat Mississippy de twifelige eare de 'meast religieuze' steat fan 'e Feriene Steaten te wêzen. Ateïsten en agnosten foarmje 14% fan 'e befolking. Oare godstsjinsten binne yn Mississippy suver te ferwaarleazgjen, mei as grutsten (yn 2010) 5.000 moslims (0,2%), 4.400 hindoes (0,1%) en 820 bahaïsten (0,03%).

Hjerst yn Montgomery County.

Klimaat

Mississippy hat in fochtich subtropysk klimaat, mei lange, hjitte, neare simmers en koarte, mylde winters. Simmerdeis binne temperatueren oerdeis fan omtrint 27 °C hiel gewoan, wylst it kwik by 't winter sakket oant 9 °C. Rekôrtemperatueren wiene 46,1 °C, yn 1930 yn Holly Springs, deunby de noardgrins fan 'e steat, en –28,3 °C yn 1966 te Corinth, yn it noardeasten. Delslachhoemannichten rinne útinoar fan 1.250 oant 1.550 mm. Sniefal is seldsum.

Oan 'e ein fan 'e simmer en yn 'e hjerst is it risiko op orkanen it grutst, dy't fan 'e Golf fan Meksiko ôf it lân yn stoarmje kinne. Sa lieten yn 2005 yn Mississippy 238 minsken it libben doe't de Orkaan Katrina by New Orleans, yn it oanbuorjende Louisiana, oan lân kaam. Fan 'e maityd oant de hjerst is Mississippy fierders kwetsber foar tornado's, dêr't de steat der jiers trochinoar 27 fan kriget. Yn it noarden komme sokke grutte wynhoazzen yn 'e regel earder yn it jier foar, en yn it suden krekt letter yn it jier. Twa fan 'e fiif deadlikste tornado's út 'e Amerikaanske skiednis fûnen plak yn Mississippy, te witten de Grutte Tornado fan Natchez, dy't yn 1840 Natchez trof, yn it súdwesten fan 'e steat, en in oarenien dy't yn 1936 oer de stêd Tupelo hinne raasde.

Keppelings om utens

• (in) Offisjele webside fan it regear fan Mississippy

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Footnotes en Further reading, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Mississippi fan Wikimedia Commons.