Nikolaas fan Myra

Nikolaas fan Myra (mûglik likernôch 270 berne yn Patara - 6 desimber 343) wie biskop fan Myra. Syn nammedei wurdt fierd as Sinteklaas.

Nikolaas fan Myra
hillige
persoanlike bysûnderheden
bertedatum	270
berteplak	Patara
stjerdatum	6 desimber 343
hillichferklearring
fereare troch	Roomsk-Katolike Tsjerke Eastersk-Otterdoksy
hjeldei	6 desimber
attributen	biskop, stêf, trije bern

Der is net in soad ynformaasje bewarre bleaun oer Nikolaas fan Myra. Wat der al bekend is kin in betizing wêze mei oare hilligen mei deselde namme of is legindarysk. Dochs is Nikolaas ien fan de bekendste hilligen en Fryslân allinne telde eartiids al mear as fjirtich parochy's dy't nei de hillige ferneamd wiene.

Nikolaas wie in soan fan begoedige en strang leauwige âlden. Hy waard neamd nei syn omke dy't biskop wie, en dy't him doe't er njoggentsjin wie ta preester wijde. Sûnt 318 wied er sels ta biskop wijd. Hy soe him op it Earste Konsily fan Niseä as fûl tsjinstanner fan it Arianisme opsteld ha.

Nei syn ferstjerren waard Nikolaas begroeven yn Myra. Mei't de islamityske Seltsjoeken it lân oermasteren en syn hillichdom bedrigen, waarden syn reliken yn 1087 oerbrocht nei de Italjaanske stêd Bary, dêr't se sûnt rêste.

Sint-Nikolaas is de patroan fan Ruslân en Amsterdam en tal fan oare plakken.

Libben

Sint-Nikolaas rêdt trije ofsieren it libben (Ilja Repin)

Wat ús bekend is oer Nikolaas waard nei alle gedachten ynearsten mûnling oerlevere en letter op skrift steld. Histoarysk bewiis oer it libben fan Nikolaas fan Myra bestiet benammen út boarnen nei syn ferstjerren. De âldste boarne foarmet de saneamde Praxis de Stratelatis, in anonym Gryksk ferslach, dat earne tusken de fyfte en de sechde iuw stamt mei dêryn it ferhaal dat Nikolaas trije ûnskuldige ofsieren fan de eksekúsje rêdt.

Ut de 8e iuw datearret de âldste en earste komplete libbensbeskriuwing, in vita fan Michael de Archimandryt. Ut dy boarne komt de ynformaasje dat Nikolaas yn Patara berne waard, dat yn de omkriten fan it bekendere Myra –it hjoeddeiske Demre– yn Anatoalje lei. Neffens de Vita Compilata, in oare belangrike hilligebeskriuwing, wied er it iennichst bern fan fromme en begoedige minsken.

Nikolaas as jonge man

Nikolaas wie ferneamd nei syn omke, dy't biskop wie en mei't er faal betiizge wurdt. It waard al gau dúdlik dat Nikolaas syn libben oan God wije soe lykas de bibelske profeet Samuel. Der binne mear oeriekomst mei dy profeet: lykas de mem fan Samuel koe de mem fan Nikolaas gjin bern krije en lykas de mem fan Samuel ûthiet de mem fan Nikolaas ek om har bern op te dragen oan God. En krekt lykas Samuel wie Nikolaas al op iere leeftyd populêr by it folk. Hy hie al gau foar it ferstân dat er in hegere saak tsjinje soe. Samuel wie de lêste en belangrykste fan de rjochters, dy't ek keningen salvje soe. Ek dêr is in oerienkomst, want yn Nikolaas' libben waard it kristendom yn it Romeinske Ryk belangryk.

Neffens de Vita per Metaphrasten fan de hillige Simeon Magister wie Nikolaas in goede learling en besocht er regelmjittich de tsjerke. Wer mooglik holp er en al yn de âldens fan njoggentjin jier waard Nikolaas troch syn omke ta preester wijd en lei er syn kleasterûnthjitten ôf. Nikolaas hold him sekuer oan de fêsten en wie foar mannichien in foarbyld. Doe't syn omke in reis makke nei Jeruzalim mocht de noch jonge Nikolaas him yn it kleaster Nij Sion ferfange en dat died er goed. Yn de tiid fan de kristenferfolgings ûnder keizer Diokletianus moast Nikolaas om it jier 310 finzen set en martele wêze.

Nikolaas soe neffens deselde Simeon Magister ferskate kearen it Hillige Lân besocht ha. Hy woe dan in pear wike bliuwe, mar in ingel fan de Hear hjitte him dan wer om nei hûs te gean. Dat betsjutte dat syn parochy yn gefaar wie en hy syn boppeminsklike krêften tapasse moast. Ienris besocht in seeman him by de weromreis te ferrifeljen, mar Nikolaas hie it yn 'e rekken en sei: "Besykje nea wer ien te bedragen. Far nei hûs en myn seine sil mei dy wêze". Dêrfandinne stiet Nikolaas bekend as immen dy 't maklik is yn it ferjaan.

Yn syn libben soe Nikolaas faak de befolking tsjin demoanen beskerme ha. In foarbyld dêran is de ferneatiging fan de Artemistimpel yn Myra. Yn de Vita per Michaëlem joech Nikolaas de opdracht om te timpel fan Artemis ôf te brekken.

Biskop

Konsily fan Niseä
Cesare Nebbia (1536–1614)

Yn 325 soe Nikolaas as biskop dielnommen ha oan it konsily fan Niceä. De belangrykste oanlieding foar it gearkommen fan it konsily wie de ûnrêst troch de lear fan Arius. Nikolaas wie in fûleindich tsjinstanner fan Arius en soe him doe in klap yn it gesicht jûn ha. De oerlevering fertelt hoe't Nikolaas nei de klap finzen set waard om ôf te kuoljen, mar yn ' nacht soene Jezus en Marije oan him ferskynd wêze om syn biskoplike weardichheid werom te jaan. Marije joech him syn pallium werom en Kristus oerlange him de Bibel. By it fierdere ferrin fan it konsylje waard by de grutte fraachstikken hieltiten neffens de miening fan Nikolaas beslist.

Alhoewol't it konsily fan Niceä goed dokumintearre is, wurdt der yn de ferslaggen gjin melding makke fan dat foarfal. Histoarysk is der in soad figelearre oft Nikolaas wol of net dielnommen hat oan it konsylje. Syn namme stiet net op ien fan de âldste listen fan de oanwêzige biskoppen. Wol stiet syn namme as 'Nikolaos fan Myra yn Lycië' op in list fan Theodorus Lector, dy't om 515 hinne opsteld is, en in pear listen út de 7e en 8e iuw. Fan de likernôch tweintich bekende dielnimmerslisten neame tsien gjin namme Nikolaas. Dêrby moat sein wurde dat dy listen net kompleet binne; faak steane der net mear as 200 nammen op, wylst der teminsten 300 dielnimmers wiene.

Syn dea

De earste Sint-Nikolaastsjerke yn Myra

Nikolaas ferstoar op 6 desimber yn it jier 342 nei Kr. Foar syn tiid is er op hege leeftyd stoarn en dat hat nei alle gedachten ek de oarsaak fan syn dea west. Yn 1953 binne syn bonken ûndersocht en dêrút waard fêststeld dat er likernôch 1,67 meter lang west hat en te lijen hie fan gronyske artritis oan syn bekken. National Geographic makke mei help fan de bonken en de skedel in model fan it gesicht fan Nikolaas.

Nikolaas is ferstoarn op 6 desimber en waard begroeven yn Myra, tichteby it hjoeddeiske Demre yn it súdwesten fan Turkije, dêr't noch jimmeroan in ruïne fan de boude tsjerke te besjen is. It duorre noch oant de 6e iuw dat er as offisjele hillige fereare waard yn it Byzantynske Ryk. Nei de hillichferklearring waard yn Konstantinopel de earste tsjerke bûten Myra nei Sint-Nikolaas ferneamd. Dy tsjerke yn Myra waard yn de 8e iuw in basilyk.

Ut 6e-iuwske beskriuwings docht bliken dat de ferearing fan Nikolaas doe al belangryk wie.

Ferearing

Nikolaas wie al by libben tige populêr. Dat docht bliken dat de namme foar de 4e iuw hast net foarkomt, wylst nei syn ferstjerren in soad bern nei him ferneamd waarden. It grêf waard al gau in pylgerplak en yn de 6e iuw liet keizer Justinianus I dêr de Sint-Nikolaastsjerke bouwe.

Stadichoan waard ek yn West-Europa Nikolaas bekender. Al yn de 7e iuw wie de ferearing fanút Anatoalje oer Grikelân yn Rome telâne kommen. It houlik fan de byzantynske prinsesse Theophanu mei keizer Otto II soarge yn de 10e en 11e iuw foar in fierdere fersprieding fan de kultus nei it noarden.

Bari

It grêf fan Sint-Nikolaas yn Bari

Nei de Slach by Manzikert yn 1071 foel Myra yn hannen fan de islamityske Seltsjoeken. De Griken yn Súd-Itaalje makken harren no soargen oer de reliken fan de populêre hillige. Yn 1087 lannen keaplju yn Myra om de bonken mei te nimmen nei Bari. Op 9 maaie kamen hja mei de reliken werom en twa jier letter liet paus Urbanus II in spesjaal boude tsjerke ynwije, de Basilyk fan Sint-Nikolaas. Bari wie in havenstêd en in soad pylgers gyngen dêr oan board foar harren reis nei Jeruzalim en sa namen hja de ferearing fan Nikolaas mei nei oare dielen fan Europa, lykas Spanje en Frankryk en dêrnei Ingelân, it gebiet om de Alpen, Tsjechje en it Hillich Roomske Ryk.

Tsjin 1200 waard Nikolaas yn hiel Europa fereare. Yn West-Europa ûntwikkele him in jimmeroan mear folkske ferearing, wylst dy yn East-Europa foar alles tsjerklik en sakraal bleau. Yn de midsiuwen ûnstiene tal fan bruorskippen, werfan 't de leden de nammedei fan harren patroanhillige fierden.

Mei de herfoarming fan de katolike hilligenkalilnder troch it Twadde Fatikaanske Konsylje fan 1969 waard de liturgy fan de hillige Nikolaas degradearre fan in ferplichte feestdei ta in frijwillich te fieren betinking.

Yn 1997 woe Turkije fan Itaalje de reliken fan Nikolaas hawwe, mar dat fersyk waard troch Itaalje ôfwiisd.

Patroanhillige

Sint-Nikolaas is patroanhillige fan skippers, skipsbouwers, fiskers, finzenen, ûnskuldich feroardielen, abbekaten, doarwarders, bankmannen, havenarbeiders, nôthannelers, kûpers, wynhannelers, skilders, aptekers, bakkers, geastliken, jongfammen, frijers, bern, prostituees en keaplju.

Yn eastersk-otterdokse lannen wurdt de hillige tige fereare. Nikolaas is boppedat de patroanhillige fan it wichtichste otterdokse lân, Ruslân. In soad havenstêden hawwe Sint-Nikolaas as beskermhillige: Aberdeen, Amsterdam, Bari, Sint-Niklaas en Kampen.

Yn Fryslân krigen mear as 40 parochy's Nikolaas fan Myra as patroanhillige: Appelskea, Blesdike, Blije, Dearsum, Dykshoarne, Eagum, Easterwierrum, Eastrum, East-Flylân, Furdgum, Gau, Harkema-Opeinde, Hijum, Hjerbeam, Húns, Iens, Koarnjum, Loaiïngea, Lollum, Miedum, Mullum, Nijeholtpea, Nijeholtwâlde, Nijemardum, Nijetrine, Nijhuzum, Nijlân, Offenwier, Aldetrine, Pepergea, Piaam, Poppenwier, Rotsterhaule, Skalsum, Sint-Nyk, Smelbrêge, Sniksweach, Sonnegea, Starum, Swichum, Wiuwert, Yndyk.

Yn Iens stiet oan de Trekfeart in stjelp mei de namme 'Sinteklazepleats'. Eartiids waard bern wiismakke dat Sinterklaas dêr berne wie.

Wapens

As beskermhillige stiet Nikolaas in soad op wapens fan plakken en tsjerken. Op de wapens wurdt de biskip faak sels ôfbylde, mar somtiden komme ek de trije gouden bollen foar, dy't ferwize nei de goudsekjes dy't Sint-Nikolaas troch it finster smiet om de trije dochters fan de earme man te behoedzjen foar slavernij (sjoch ek ferhalen).

• 
  Easterwierrum
• 
  Hantum
• 
  Hijum

Ikonografy

Yn West-Europa wurdt Nikolaas faak as biskop yn in reade mantel foarsteld. Faak draacht er trije gouden ballen, apels of pûdsjes. Ek stiet oan syn foet faak in tobbe mei trije bern.

Ferhalen

Al gau nei syn dea sette de ferearing útein, mar der binne gjin dokuminten út dy tiid bewarre bleaun. Mooglik binne dy dokuminten by bibleteekbrannen yn it eardere Byzantynske Ryk ferlern gien. Yn de eardere dokuminten leit de klamp op bysûndere foarfallen út it libben fan Nikolaas, mar fral nei de 12e iuw ferskine der mirakelferhalen.

De trije fjildhearen

Nikolaas helpt de trije ûnskuldige manlju
Jan Cossiers (1600–1671)

It 5e-iuwske wurk Praxis de Stratelatis is it âldste dokumint dat oer Nikolaas skriuwt. Dêryn wurdt beskreaun dat Nikolaas trije East-Romeinske legeroanfierders yn Myra útnoeget. Hja binne der tsjûge fan dat de biskop trije ûnskuldige minsken fan in eksekúsje it libben rêdt. Werom yn Konstantinopel wurde de fjildhearen it slachtoffer fan in yntrige en sels ta de dea feroardiele. Yn de tsjerker bidde hja om help fan Nikolaas, dy't dêrnei yn in dream fan de keizer ferskynt en him foar de gefolgen fan de eksekúsje warskôget, dy't opdracht jout om de trije legeroanfierder frij te litten.

De earme man en syn trije dochters

Nikolaas dy't goudsekjes foar de earme heit nei binnen smyt

It ferhaal oer de earme man en syn trije dochters is werom te finen yn ferskillende beskriuwings. It meast wiidweidich is de vita fan Michael de Archimandryt. Yn dy tiid waard fan in heit ferwachte dat hy de takomstige man fan in dochter in breidsskat oanbiede koe. Wat riker de breidsskat, namste de grutter de kâns dat syn dochter in goede man krije soe. Sûnder breidsskat soe de frou net trouwen kinne. Fanwegen de earmoede like it der op dat de trije dochters fan in earme man in takomst as slaaf of prostituee yn 'e mjitte gyngen. Lykwols, oant trije kear ta waard op ferskillende tiden in sek mei goud yn it hûs smiten. De earme man begrypte net wer't de sekken weikamen en nei't der foar de tredde kear in sek goud nei binnen goaid wie, gong er efter de goeddogger oan en doe ûntdiek er dat it Nikolaas wie dy't him holp. De goudsekjes, dy't troch in iepen finster smiten waarden, soene yn de skuon telâne kommen wêze dy't foar de hurd stiene te drûgjen. Somtiden wurde de goudsekjes ek wol ôf- ot útbylde as synappels of mandarijnen. It ferhaal ferklearret ek it struiersguod en it opsetten fan de klomp of skoech. Ek de sûkeladesinten dy't faak yn de skuon lein wurde geane op dat ferhaal werom. Yn wapens fan plakken mei Sint-Nikolaas as patroanhillige wurde fakentiden trije boltsjes ôfbylde (sjoch ek de wapens fan Easterwierrum, Hijum en Hantum), dy't ferwize nei dit ferhaal.

Mirakelferhalen

Doe't Sint-Nikolaas, fral nei't de bonken fan de hillige yn 1087 nei Bari oerbrocht waarden, yn hiel Europa bekend waard, binne der in grut tal mirakelferhalen oan syn libben tafoege.

Trije studinten

Nikolaas wekt de trije slachte bern op

De leginde oer de trije teologystudinten is allinne bekend yn West-Europa en fynt de oarsprong yn in 11e-iuwsk dokumint fan de abt Godehardus fan Hildesheim. De studinten fûnen ûnderdak yn in herberge, mar de kastlein fermoarde harren en ferstopt harren fleis yn in tonne mei pikel. Wat letter besocht Nikolaas deselde herberge en krige yn in dream te sjen wat de kastlein útfretten hie. Nikolaas rôp de kastlein by him en bidde ta God, doe't de studinten wer ta libben kamen.

Yn Frankryk is der inselde soarte ferhaal, weryn't trije lytse bern it paad bjuster rekken en troch in slachter snipt en pikele waarden. Sint-Nikolaas ferskynt lykwols, bid ta God en bringt de bern ta libben om se werom te jaan oan de heit en mem.

Nikolaas as lytse poppe

Yn in leginde wurdt ornearre dat Nikolaas al fuort nei de berte rjochtop stean koe. Hy soe mei de hannen omheech God sels tanke ha foar it mirakel fan syn berte en wegere op de fêsteldagen (woansdeis en freeds) de tate. Dy leginde is werom te finen yn de Legenda aurea.

De hongersneed fan Myra

Nikolaas fermannichfâldige sekken nôt dýt mei it skip de haven fan Myra ynfarden, sadat er de stêd foar in hongersneed sparre. De leginde docht tinken oan de wûnderbare fermannichfâldinging fan bôle en fisk troch Jezus.

It bern yn 'e tobbe

Doe't in mem har bern oan it waskjen wie, hie hja it tobke op it fjoer set om't it wetter oars te hurd ôfkuolle. Wylst hja de tsjerkeklok hearde betocht hja ynienen dat Nikolaas as biskop ynhuldige waard en hja sette it op in draven nei de tsjerke. Dêr kaam har yn 't sin dat it bern noch op it fjoer stie en panysk draafde hja werom nei hûs. Mar thús seach hja it bern rêstich yn it tobke boartsjen. Nikolaas hie foar in mirakel soarge: it wetter bleau op temperatuer en it bern hy him net baarnd.

Stoarm

Nikolaas bêdet de stoarm del
Gentile da Fabriano (1370–1427)

De leginde oer de stoarm komt út de vita fan de 6e-iuwske Nikolaas fan Sion. Doe't seelju yn harren sinkend skip Sint-Nikolaas oanrôpen, ferskynde hy en bêde it wetter del. Ek dat ferhaal hat oerienkomsten mei in bibelferhaal. Ek Jezus bêde de stoarm del.

De soan fan in ealman

Doe't in heidenske kening de soan fan in ealman finzen naam en dy de kening fertelde oer Sint-Nikolaas, húne de kening dat Nikolaas de jongen net befrijdzje koe. Op dat stuit ferskynde Nikolaas yn in gloarje fan wolken. De jongen waard befrijd en oan syn heit werom jûn.

Wylst Basilios de kening helpt, pakt Nikolaas de jonge op om him mei nei hûs te bringen

In oare ferzje fan dat ferhaal fynt nei de dea fan Sint-Nikolaas plak. De bewenners fan Myra fierden syn nammedei doe't in groep Arabyske piraten fanút Kreta it gebiet fan Myra oandiene. Hja stielen de reliken út de tsjerke fan Sint-Nikolaas en wylst hja de stêd ferlieten, namen hja de jonge Basilios mei om him as slaaf te ferkeapjen. Basilios wie ferkocht oan de kening as wynskenker. De kening koe him goed brûke om't Basilios net ferstean koe wat de kening mei syn riedsmannen oerlei. Der wie hast in jier om en yn Myra kaam de feestdei fan Nikolaas tichterby, mar de mem fan Basilios hie gjin nocht oan it feest om't hja werom tinke moast oan it tragyske ferlies fan har soan. Yn stee fan mei te fieren bidde hja om de feiligens fan har soan. Wylst Basilius syn kening holp, waard der ynienen út de seal mei de kanne yn syn hân út de seal helle. De deabenaude jonge seach Sint-Nikolaas, dy't him segene en werom brocht nei Myra.

Sjoch ek

• Sinteklaas

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: Bronnen en Referenties, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Sint-Nikolaas fan Wikimedia Commons.